Po zakończeniu II wojny komuniści niemal od razu przystąpili do realizacji planu całkowitego zmonopolizowania władzy. W latach 1945-1948 przeprowadzili szereg działań prowadzących do przekształcenia gospodarki wolnorynkowej w centralnie planowaną, czyli kontrolowaną przez odpowiednie organy władzy państwowej. Przejmowano na własność państwa majątki, fabryki i przedsiębiorstwa. Przyszedł czas także na handel.

Podczas plenum KC PPR, które odbyło się 13 i 14 kwietnia 1947 r., minister przemysłu i handlu Hilary Minc ostro zaatakował sektor prywatny i spółdzielczy, uznając, że dochody przemysłu państwowego są w dużym stopniu przechwytywane przez te sektory, co miało grozić odrodzeniem kapitalizmu w Polsce. Dla zapobieżenia temu zagrożeniu minister postulował upaństwowienie rynku, proklamując ,,bitwę o handel". W tym celu 2 czerwca 1947 r. uchwalono trzy ustawy stanowiące jej podstawę prawną: w sprawie zwalczania drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym; o obywatelskich komisjach podatkowych i lustratorach społecznych; o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw handlowych i budowlanych.

Przystępując do działań przeciwko handlowi prywatnemu i spółdzielczemu powołano Biuro Cen, które ustalało wysokość marż oraz ceny maksymalne na artykuły przemysłowe. Sklepy prywatne miała zastąpić sieć Państwowych Domów Towarowych (PDT), a do wyeliminowania tzw. prywaciarzy wykorzystano Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Władze państwowe zaczęły narzucać ceny poszczególnych towarów, uniemożliwiając w ten sposób inicjatywę prywatną i działalność opartą na zysku. Na właścicieli sklepów nakładano wysokie kary finansowe, a nawet osadzano ich w obozach pracy niewolniczej za rzekomą ,,spekulację", czyli zbyt duże zyski w działalności handlowej. Swoimi represjami komuniści spowodowali, że większość prywatnych przedsiębiorców wycofała się z handlu.

Jednocześnie elementem ,,bitwy o handel" była reorganizacja instytucji spółdzielczych, które tylko formalnie zachowały swój pierwotny charakter, a w rzeczywistości stały się przedsiębiorstwami państwowymi, które zdominowały handel hurtowy. W miastach spółdzielniami zarządzała Centrala Spółdzielni Spożywców ,,Społem", na wsiach Centrala Rolniczych Spółdzielni ,,Samopomoc Chłopska", a całością działalności kierował Centralny Związek Spółdzielczy, faktycznie kontrolowany przez komunistów.

W trakcie ,,bitwy o handel" obrót towarowy został w zasadzie przejęty przez sektor państwowy, który kontrolował niemal sto procent handlu hurtowego i prawie 40 proc. detalicznego, a liczba prywatnych sklepów spadła z ponad 134 tys. w 1947 r. do poniżej 78 tys. w 1949 r. Doprowadziło do ogromnych trudności w zaopatrzeniu ludności w towary pierwszej potrzeby, gdyż likwidowano więcej prywatnych placówek, niż tworzono nowych - państwowych i spółdzielczych.

ŁW

Fotografia: sprzedawczyni papierosów amerykańskich w Warszawie w 1947 r., Centrum Kultury Zamek, CC-BY-NC.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: