"Stanisław Pijanowski był postacią wyjątkową. Urodził się w 1922 roku w Mieścisku i już jako młodzieniec zaczął gromadzić zabytki związane z najbliższą okolicą” – opowiada Marcin Krzepkowski, archeolog, współredaktor publikacji mającej na celu opracowanie archeologicznej części zbiorów prywatnych Pijanowskiego.

Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Wągrowcu rozpoczął pracę nauczyciela w swej rodzinnej miejscowości. W szkole założył Kółko Przyrodniczo-Krajoznawcze.

„Niebawem, z inicjatywy nauczyciela, powstało również Kółko Prehistoryczne. Skupieni w nim uczniowie gromadzili zabytki archeologiczne - najczęściej toporki kamienne i siekierki krzemienne znajdowane podczas prac rolniczych, organizowali też liczne wycieczki terenowe w poszukiwaniu śladów przeszłości” – mówi Krzepkowski.

Pijanowskiego szczególnie zainteresowały pradzieje, dlatego w 1954 roku rozpoczął studia archeologiczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jednak ich nie ukończył. Postanowił przenieść się na Wydział Leśny Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, gdzie mimo ich ukończenia nie obronił pracy dyplomowej.

W początkach lat 60. XX wieku Stanisław Pijanowski został wykładowcą w Technikum Leśnym w Rogozińcu. Pomimo zmiany kierunku studiów, zamiłowanie do archeologii nie wygasło. Starał się u swoich uczniów rozbudzić zainteresowanie przeszłością. W 1959 roku przygotował, w oparciu o swe zbiory, wystawę „Chrońcie zabytki archeologiczne”. Rok później wraz z młodymi adeptami leśnictwa sporządził plan grodziska wczesnośredniowiecznego w Wilenku.

„Kluczowym momentem w życiu Pijanowskiego była przeprowadzka w 1962 roku do nowo wybudowanej leśniczówki położonej w pobliżu Orchowa, w powiecie mogileńskim. W domu tym, który nazwał +Głucha Puszcza+, spędził pół wieku” – mówi Krzepkowski.

Szybko miejsce to stało się punktem obowiązkowych wizyt wycieczek i turystów indywidualnych przemierzających Szlak Piastowski. Jak opowiada Krzepkowski, leśnik z prawdziwą pasją oprowadzał po swych zbiorach. W latach 1966-1967 Pijanowski podjął studia podyplomowe na kierunku etnologia na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Na zlecenie prof. Józefa Burszty zbierał materiały na temat medycyny ludowej i łowiectwa ludowego wykorzystane w opracowaniu „Kultura ludowa Wielkopolski”.

„Już w latach 70. XX wieku zbiory zgromadzone w niewielkiej leśniczówce szacowano na 30 tysięcy przedmiotów, a sam księgozbiór liczył 12 tysięcy woluminów – to więcej niż w przypadku niektórych lokalnych muzeów czy bibliotek. Znajdowały się tam zabytki bezcenne dla kultury narodowej – rękopisy pamiętników Jana Kilińskiego, rękopis wiersza Juliana Ursyna-Niemcewicza, drewniana laska, której wykonanie przypisywano Tadeuszowi Kościuszce, Biblia z biblioteki radziwiłłowskiej wydana w Amsterdamie w 1660 roku, czy też list Jana III Sobieskiego” – wylicza Krzepkowski.

To jednak nie wszystko. Same zbiory numizmatyczne szacowano na 2 tysiące numizmatów, z czego dużą część stanowiły monety cesarzy rzymskich. Kolekcja etnograficzna liczyła około 100 eksponatów. Składały się na nią XVI-wieczne rzeźby sakralne i XVII-wieczne ornaty. Zbiory archeologiczne zaś określano na 500 zabytków. Wśród nich najcenniejsze były militaria pochodzące z pobliskiego Jeziora Orchowskiego, w tym wyłowiony w 1969 roku hełm wczesnośredniowieczny – uważa Krzepkowski.

Z czasem właściciel zbiorów borykał się z coraz większymi problemami zdrowotnymi oraz permanentnym brakiem odpowiednich finansów na prowadzenie prywatnego muzeum i właściwym zabezpieczeniem zabytków. Nigdy nie skatalogowano wszystkich obiektów zgromadzonych przez pasjonata. Z czasem wiele bezcennych przedmiotów zaginęło. Zachowana część kolekcji po śmierci leśnika w 2010 roku trafiła do władz Gminy Mieścisko.

Zbiór około 200 zabytków archeologicznych zebrany w latach 1937–1973 jest na tyle cenny, że postanowiono wystąpić o środki zewnętrzne na jego naukowe opracowanie. W tym celu powołano zespół w skład którego weszli naukowcy z Instytutu Prahistorii UAM, IAIE PAN oraz z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Niektóre z artefaktów mają udokumentowane pochodzenie z XIX-wiecznych kolekcji ziemiańskich - m.in. Władysława Janta-Połczyńskiego z Redgoszczy. Do dziś zachowały się m.in. bransolety i zapinki z okresu wpływów rzymskich, bałtyjska zapinka zoomorficzna z XI-XIII wieku, wczesnośredniowieczne groty włóczni oraz liczne naczynia z grobów ludności kultury pomorskiej.

W grudniu 2013 r. planowane jest otwarcie wystawy, na której eksponowane będą zbiory archeologiczne Stanisława Pijanowskiego. Ekspozycji będzie towarzyszyć promocja publikacji przybliżającej postać leśnika, losy jego zbiorów oraz zawierającej katalog zachowanych i zaginionych zabytków pradziejowych, średniowiecznych i nowożytnych z Głuchej Puszczy.

Projekt mający na celu inwentaryzację, konserwację i opracowanie zabytków archeologicznych z zgromadzonych w leśniczówce Głucha Puszcza koło Orchowa (Wielkopolska), realizowany jest wspólnie przez Gminną Bibliotekę Publiczną im. Czesława Chruszczewskiego w Mieścisku i Muzeum Regionalne w Wągrowcu. Dofinansowanie uzyskano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/

Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl