Archeologia jest to stosunkowo młoda nauka,  jej  rozwój

przypada na połowę XVIII w. (wykopaliska w Pompejach, Herkulanum). Jednym

z pierwszych znanych archeologów nowożytnego świata  był Johan, Joachim

Winckelmann, który na podstawie własnych badań wydał dzieło

'' O sztuce dawnych''. Drugim z bardziej znanych

badaczy przeszłości był archeolog - amator  Heinrich Schliemann

(odkrywca Troi).

Opierając się na wynikach  badań  archeologicznych możemy ustalić

dzieje człowieka, który nas poprzedzał, jego działalność ,

środowisko w którym żył , jego myśli , określony sposób życia,

podejście do problemu wiary,sztuki, architektury i śmierci. Możemy

zadać sobie pytanie czy nauka ta nie pozwala nam tak naprawdę poznać

siebie samych?

Wiele jeszcze jest nieodkrytych zagadek, nierozwiązanych tajemnic i pytań

bez odpowiedzi. Dlatego też archeologia jest tak fascynująca.

        Trudno powiedzieć  w którym momencie i skąd pojawili się

Celtowie. Można przyjąć, że źródłem ich ekspansji był obszar

górnego Renu i Dunaju skąd lud ten rozprzestrzenił się po całej

Europie.

Celtowie zajęli dzisiejsze Niemcy, Francję , Belgię , Holandię,

Luksemburg, Szwajcarię, Hiszpanię, Irlandię, Austrię , Czechy,

Słowację, Węgry, Rumunię, Polskę, a nawet pewne obszary Rosji.

   Badania nad dziejami Celtów pozwalają nam twierdzić iż lud ten

zajmował się nie tylko prowadzeniem wojen i poszerzaniem własnych

terytoriów, lecz byli to też zdolni kupcy. Potwierdzają to znaleziska z

rejonów zamieszkałych przez Celtów np. cyna, żelazo, złoto ,srebro ,

broń oraz wiele innych przedmiotów pochodzących z cywilizacji

śródziemnomorskich, które musiały być importowane. Około 250r.p.n.e

potęga tego ludu doszła do szczytu,ale już wkrótce Rzym złamał

potęgę Gallów ( jeden z ludów Celtyckich). Powoli ,ale systematycznie

rozpoczyna się romanizacja Celtów, tracą oni własny język przejmują

od Rzymian łacinę , ich kulturę i obyczaje. Do dziś tylko na Wyspach

Brytyjskich można usłyszeć ludzi mówiących  odmianą języka

celtyckiego . Dlatego też , tak wielkie  znaczenie mają badania nad

dziejami  i  kulturą  Celtów , szczególnie w  Europie Środkowej  .

Wyniki można  porównać z  poznawaną  kulturą tego  ludu  na   Wyspach

Brytyjskich .

   Kolejnym ważnym aspektem w badaniach jest odnajdywanie śladów sztuki

, architektury, rzemiosła. Podstawową umiejętnością Celtów był wytop

żelaza i wydobycie soli. Wiedza metalurgiczna dawała olbrzymie

możliwości w produkcji np. broni , narzędzi, ozdób , a tym samym

możliwość handlu wymiennego. Wydobycie soli również miała duże

znaczenie , gdyż sól w tam tym okresie uznawana była jako środek

płatniczy. Możemy przypuszczać ,że kontakty handlowe pozwalały na

rozwijanie się , kultury Celtów , zajmowanie nowych obszarów Europy, a

także mieszanie z innymi grupami etnicznymi.

Badania wykopaliskowe mówią nam o tym jak mieszkali Celtowie. O

możliwościach ich technik budowlanych , architekturze i wiedzy jaką

musieli posiadać do budowania swoich domostw. Najczęściej zamieszkiwali

otwarte osady usytuowane na wzgórzach. W późniejszym okresie były to

rozległe , umocnione warownie chronione wałami ziemno - drewnianymi lub

kamienno- drewnianymi. Kilka takich warowi zostało odkrytych  w Niemczech

i w Czechach, w Szkocji i Irlandii ich nie odkryto. Celtyckie domy

zazwyczaj budowano z drewna i były w kształcie prostokąta. Natomiast w

Wielkiej Brytanii na wyspach Brytyjskich  większość była budowana na

planie koła. Świątynie budowano z kamienia wokół których budowany

był wał ziemny na planie czworoboku. Przedmioty odnajdywane podczas

badań związane ze sztuką i rzemiosłem to najczęściej rzeźby,

naczynia gliniane , okucia tarcz mieczy i pochew,hełmy, uprząż,ozdoby.

Rzeźby to najczęściej wyobrażenia ludzi o wyraźnie zarysowanej

głowie. Odnaleziono też wiele form  przedstawiające zwierzęta np.

dziki, jelenie, byki i niedźwiedzie, występujące w mitologii celtyckiej.

Wykonane rzeźby były najczęściej  z drewna i z kamienia. Jeżeli chodzi

o naczynia były one wielobarwnie dekorowane inkrustracją z koralu lub

czerwonej emaili o motywach kół, spiral i wolut. Znajdywano również

biżuterię, zapinki ( tzw fibule) pasy, naszyjniki, bransolety  wykonane z

pozłacanego brązu, złota lub z żelaza.

Trzeba więc odpowiedzieć sobie na takie pytanie: Czy kultura Celtów i

ich działalność polityczna miała wpływ na obraz dzisiejszej Europy ?

Na to pytanie można odpowiedzieć częściowo poprzez badania

archeologiczne . Na pewno Celtowie dali przykład późniejszym ludom

germańskim , słowiańskim .

Chciałabym przybliżyć trochę temat historii Celtów w Polsce i badań

związanych z ich życiem na obecnym terenie naszego kraju.

W Polsce podobnie jak i na świecie zaobserwować  możemy coraz większe

zainteresowanie owym ludem. Wynika to z pojawiających się od czasu do

czasu informacji w mediach o odkryciach wykopaliskowych dotyczących

Celtów. Wyniki badań zaowocowały stwierdzeniem  wielu znanych

archeologów stwierdza ,że  Celtowie zainteresowani byli kontrolowaniem

bursztynowych szlaków, dlatego też skolonizowali pewne obszary między

Sudetami i Karpatami , a wybrzeżem Bałtyku. Przeniknęli z południa na

obszar dzisiejszej Polski. Wpływ wysoko rozwiniętej cywilizacji Celtów

na naszych ziemiach jest bardzo wyraźny w materiałach archeologicznych.

Miejscowe plemiona starały się sąsiadować z przybyszami , wykazują

chęć naśladowania wyrobów ( możemy zaobserwować to w naczyniach i

ozdobach). To Celtowie przynieśli na ziemie polskie umiejętność

pozyskiwania i obróbki żelaza, stosowali koło garncarskie, produkowali

szkło, mieli własną monetę. Jednym z najbardziej znanych miejsc na

terenie Polski, gdzie odkryto pracownie obróbki bursztynu to Wrocław -

Partynice. Odkryto tam podczas wykopalisk półtorej tony bursztynu z

okresu I w. p. n. e. Widać więc jak byli zorganizowani i jak korzystali

ze szlaków komunikacyjnych. Szlaki tych wędrówek można zrekonstruować

na podstawie badań archeologicznych miejsc i znalezisk , które

pozostawili Celtowie na tych szlakach. Najczęściej są to ozdoby, złote

i srebrne monety. Początki metalurgii żelaza na naszych ziemiach to II -I

w .p. n. e. i należy go wiązać z oddziaływaniem Celtów . Przyczynili

się oni do powstania dużego ośrodka hutniczego w Górach

Świętokrzyskich i Brwiniowie. Na tych terenach znajdywano niekiedy

elementy uzbrojenia. Jednym z ważniejszych znalezisk  był hełm wojownika

celtyckiego, żelazny nuż , miecz, grot włóczni , okucie tarczy ,

zapinkę i ceramikę znalezionych podczas badań wykopaliskowych w

Siemiechowie w województwie Sieradzkim. Pozostałości osadnictwa

potwierdzają też wykopaliska w rejonie Góry Ślęży -szczyt tej Góry

otoczony jest kamiennym wałem, tworzącym nieregularny okrąg. Na zboczach

Góry odnaleźć można szereg wykutych w skale ukośnych krzyży -

Celtycki symbol słoneczny. Największymi pozostałościami sanktuarium na

Ślęży są  kamienne rzeźby przedstawiające dziki oraz tzw. panna z

rybą , mnich i grzyb. Innymi miejscami jest Płaskowyż Głubczycki ,

Małopolska ( okolice Krakowa) ,  Kalisz  i  niektóre tereny Kujaw.

Dzięki wykopaliskom na tych terenach możemy poznać nie tylko kulturę i

sztukę dawnych Celtów ,ale także różne umiejętności którymi

posługiwali się w codziennym życiu. Wytwarzanie i obróbka metali

przyczyniła się do ich sukcesów  militarnych , a także na zreformowanie

rolnictwa ( używanie żelaznych radeł, żarna obrotowe),używane przez

Celtów narzędzia kowalskie pozostały w niezmienionej formie po dziś

dzień. Po za tym na Śląsku odnaleziono pozostałości osady

rzemieślniczej  i  dużą liczbę grobów celtyckich w Nowej Cerekwii. I

tu ciekawostka ponieważ w tym miejscu były prowadzone kilka razy

wykopaliska. Najpierw Niemcy przed II wojną światową , a później

Polacy między 1957, a 1973 rokiem prowadzili tam badania. Podczas tych

wcześniejszych badań odnaleziono w sumie 3 monety oraz liczne przedmioty

codziennego użytku, biżuterię i pozostałości półziemianek. Myślano

,że osada celtycka w Nowej Cerekwii nie ma już żadnych tajemnic.

Niewiarygodne było więc odkrycie skarbu monet celtyckich. Odkryto 69

monet w tym 17 złotych. To największy odkryty do tej pory zbiór monet na

terenie naszego kraju. Na terenie Małopolski również znajdowano ślady

osad celtyckich. Niektórzy archeolodzy wskazują na istnienie oppidów

celtyckich na tych terenach , np. grodzisko w Tyńcu, dwa grodziska w

Podegrodziu, w Poznachowicach Wielkich i Maszkowicach. Jednak są to tylko

hipotezy nie poparte dowodami.

Po za tym ślady bytności Celtów na ziemiach polskich można dostrzec w

folklorze , w legendach i podaniach historycznych. Dziedzictwo

archeologiczne jest nieodnawialnym bogactwem kulturowym pozostawionym nam

przez ludy zamieszkujące niegdyś naszą ziemię. Jednym z głównych

zadań archeologii jest odszukiwanie, badanie  i zabezpieczanie stanowisk

archeologicznych przed zniszczeniem .

Jednym z zagrożeń dla  stanowisk są amatorzy skarbów , rabusie, którzy

z chęci zysku rozkopują te stanowiska i niszczą bezpowrotnie ważne

odcinki badań. Najgorszym jest to ,że niszczą oni kontekst kulturowy

wybierając z ziemi jedynie cenne w ich mniemaniu,  pozbawiając nas wielu

cennych informacji o życiu ludzi przed tysiącami lat. Ogólnie można

nazwać to już plagą i naprawdę trzeba zacząć przeciwdziałać takiemu

postępowaniu wprowadzając zmiany w prawodawstwie polskim.

        Podsumowując tę pracę chce podkreślić ,że znaczenie badań

nad dziejami Celtów jest bardzo ważne szczególnie w naszym kraju.

Osobiście interesuje się tymi zagadnieniami i miałam zaszczyt brać w

zabezpieczaniu wczesnośredniowiecznego stanowiska archeologicznego jako

pomocnik - amator. Być może nie ujęłam wielu ważnych aspektów

dotyczących życia dawnych Celtów , ale chodziło mi głównie o

odpowiedź na najważniejsze pytanie. Czy te badania mają sens , czy warto

je wspierać i co należy zrobić , aby chronić nasze dziedzictwo

kulturowe.

    Kiedyś  chciałabym  pracować  jako  archeolog . Dziś  patrząc  na

to  co się  dzieje  w  tym  środowisku  , pozostanę  przy  mojej  pasji

.

 Joanna Nowek 

Bibliografia:

Bahn Paul - Archeologia

Corradini Nathalie - Encyklopedia Odkrycia Młodych . Zeszyt numer 12.

Cunliffe Barry - Starożytni Celtowie

Gąssowski Jerzy - Mitologia Celtów

Hensel Witold - Archeologia żywa

Kobielska Barbara - Cenne, bezcenne, utracone , numer 2,kwiecień 2002.

Kozłowski Januszu i Stefan - Człowiek i środowisko w pradziejach.

Magazyn historyczny mówią wieki.

          Schlette Friedrich - Celtowie