Dzieje tego miasta toczyły się torem wytyczonym przez jego nadmorskie położenie oraz specyfikę gospodarczą. Hel położony jest na cyplu Półwyspu Helskiego w odległości 33 km od stałego lądu.

Najdawniejsze ślady osadnictwa na półwyspie wyprzedzają o kilka stuleci naszą erę. Jednakże często rozmywany przez sztormy piaszczysty półwysep nie zachował utrwalonych śladów kultury materialnej jego mieszkańców z okresu wczesnego średniowiecza. W świetle żródeł pisanych osada zdaje się pojawiać po raz pierwszy w roku 1198. Z tego bowiem czasu zachował się przekaz świadczący o handlu śledziami w położonej na Pomorzu krainie określonej jako Gellen.



Z 1219 roku pochodzi wiadomość zawarta w kronice duńskiej ,że wzburzone fale wyrzuciły statek wiozący wysłannika króla Waldemara II "zwycięzcy" na wyspę Hel.

Z XIII w. zachowały się liczne dane informujące o transporcie śledzi w głębi kraju . Świadczy to ,że osiedla rybackie przeżywały okres rozwoju . Ich status prawny z racji wyłącznie rybackich funkcji zbliżał je do pozycji ośrodków miejskich. I tak na początku drugiej połowy XIII wieku Hel otrzymał prawa miejskie z rąk księcia Świętopełka II. Akt lokacyjny został potwierdzony w przywileju krzyżackim z roku 1378. Kolejne lata to czasy obfitości ławic śledziowych.

Najdawniejszy Hel położony był około 1,5 km na zachód od centrum obecnego miasta. Z zachowanych opisów wiadomo, że posiadał on murowany Kościół, ratusz, szpital, dwa place targowe, kilka karczm oraz przystań dla łodzi rybackich i statków handlowych.

W następstwie spowodowanych siłami natury przesunięć, tę część półwyspu stopniowo pochłaniały wody zatoki. Początek tego zjawiska zaczął się już w XVw. Dlatego w tym okresie powstał Nowy Hel, który niestety nie zachował się w pełni o czym świadczy to, że średniowieczny kościół św. Pawła i Piotra, który niegdyś wzniesiono w centrum osady, znalazł się tuż koło przystani w bezpośrednim zasięgu fal morskich...

W 1417 roku pojawia się w Nowym Helu kościół poświęcony patronowi rybaków - św. Piotrowi. Od wieku XVI miasto to zaczyna wyrażnie dominować nad upadającą starą osadą. Okres świetności Helu powoli dobiega końca. W roku 1466 król uznał zwierzchnictwo Gdańska nad Helem a wiążę się to z wyciąganiem szeregu uprawnień, odnoszących się do posiadłości miejskich - Gdańsk przejął jurysdykcje morską wzdłuż całego półwyspu.

W 1526 r. Zygmunt Stary przelał na Gdańsk prawa feudalne do posiadania miasta Helu i części półwyspu "po nasze czasy". Ta sytuacja prawna otwierała przed Gdańskiem możliwości kierowania losami gminy miejskiej Helu.

Wiek XVII i XVIII tragicznie zapisał się w dziejach tego miasta. Liczne pożary i napaści oraz zarazy doprowadziły do stopniowego wyludnienia osady, co w konsekwencji spowodowało utratę w 1872 praw miejskich. Ich odzyskanie nastąpiło dopiero w 1963r. Ponowne ożywienie osadnicze nastąpiło dopiero w chwili wybudowania niewielkiego portu (1892-93) który stał się schronieniem dla łodzi i kutrów rybackich oraz przystanią dla statków wycieczkowych przypływających z Gdańska i Sopotu. W roku 1896 Hel uzyskał status "Kąpieliska Bałtyckiego".

Po zakończeniu I wojny światowej Hel staje się najsilniejszym ośrodkiem rybołówstwa oraz bardzo popularnym ośrodkiem kurortu. W 1921r. osada otrzymuje kolejne połączenie z resztą kraju. Dyskutowano także nad sprawą budowy szosy przez Półwysep Helski. Jednak uznano, że jest to zbyt wąski teren oraz ruch automobilowy zepsułby urok pierwotnej natury na półwyspie. Pomysł budowy drogi doczekał się realizacji dopiero w roku 1960. Do roku 1939 powstało w Helu nowe osiedle tzw. "Kolonia Rybacka", kościół katolicki, szkoła, port Marynarki Wojennej oraz dwie placówki naukowe: Morskie Laboratorium Rybackie oraz Obserwatorium Geofizyczne. Dekretem Prezydenta RP, w 1936,miejscowośc staje się wojskowym "Rejonem Umocnionym".

Pomyślny rozwój Helu przerwał wybuch II wojny światowej. Półwysep stanowił jeden z najdłużej broniących się obszarów kraju. Skapitulował dopiero 2 pażdziernika, w kilka dni po kapitulacji Warszawy. Garnizon polski liczył niespełna 3000 żołnierzy i oficerów. W jego skład wchodziła jedna bateria im. H Laskowskiego, składająca się z 4 dział 152 mm, oraz działa mniejszych kalibrów i przeciwlotnicze.

Stawił czoło wojskom niemieckim znacznie silniejszym i lepiej uzbrojonym. Hel został wyzwolony jako ostatnie z osiedli polskich 10 maja 1945 roku.

Od zakończenia II wojny światowej do roku 1996 dostęp do Helu był ograniczony ze względów militarnych. W rozwoju miasta dużą rolę odegrały przeobrażenia społeczne. Powstaje przedsiębiorstwo połowów "Arka", a w 1959 - "Koga". Oprócz tego funkcjonują wędzarnie ryb. Wzrasta ruch turystyczny. Z chwilą wybudowania drogi stworzono także połączenia PKS. Systematycznie modernizowane są i odnawiane urządzenia plażowe. Polepszenie infrastruktury turystycznej uznano za priorytetowy kierunek działań władz miasta. Obecnie w Helu istnieją dwa porty: rybacki i wojenny. Port rybacki funkcjonuje jako baza kutrów i jako przystań żeglugi pasażerskiej oraz jako przystań jachtów.

zdjęcie z serwisu Hel-Miasto.pl

Militaria Helskie

Sala Tradycji 9 FOW

Znajduje się w budynku Klubu Garnizonowego, mieszczącego również Kasyno Wojskowe i bibliotekę. W Izbie Pamięci 9 Flotylli Obrony Wybrzeża znajdują się pamiątki związane z przeszłością i teraźniejszością Garnizonu i Rejonu Umocnionego Hel. Do ciekawostek należy 330 kilogramowy pocisk, kaliber 280 mm, pochodzący z pancernika "Schleswig-Holstein", wystrzelony w stronę Helu we wrześniu 1939 r. Obok budynku Klubu Garnizonowego znajduje się plenerowa ekspozycja broni morskiej, w której przyjrzeć się można m.in. torpedom i ich wyrzutniom, trałom minowym, minom morskim, armatom okrętowym i przeciwlotniczym. Najciekawszym eksponatem jest fragment jednej z 4 armat, o kalibrze 152,4 mm, wchodzących w skład broniącej Helu 31 baterii im.Heliodora Laskowskiego. Natomiast przed wejściem do kina "Wicher" warto zwrócić uwagę na kamienny obelisk, poświęcony kontradmirałowi Stefanowi Frankowskiemu, dowódcy morskiej obrony wybrzeża podczas walk w roku 1939.

31 Helska Bateria Cyplowa im. Heliodora Laskowskiego.

W roku 1931, gdy przystąpiono do budowy portu wojennego w Helu, postanowiono o stworzeniu środków ogniowych, mających zapewnić jej bezpieczeństwo. Jednym z elementów tego zabezpieczenia była budowana od 1933 r. bateria nabrzeżna z armatami średniego kalibru, oznaczona w systemie Obrony Wybrzeża numerem 31. Po śmierci jej twórcy kmdr ppor. Heliodora Laskowskiego, nazwana jego imieniem. 31 bateria była najcięższą polską baterią nabrzeżną we wrześniu 1939 r. Niestety do walki weszła nieukończona i bez odpowiedniego zapasu amunicji, choć i tak w trakcie działań wojennych dowiodła swej dużej wartości. Pozostałości baterii im.Heliodora Laskowskiego znajdują się na obszarze cyplowym, pozostającego w zarządzie 9 Flotylli Obrony Wybrzeża. Dlatego ich zwiedzanie wymaga uzyskania wcześniejszej zgody Komendy Garnizonu. We wrześniu 1939 r. znajdowały się tu 4 stanowiska ogniowe szwedzkich armat "Bofors", kaliber 152,4 mm. Dwie nieuszkodzone armaty przechowywane są w muzeach wojskowych w Gdyni i Warszawie, natomiast w Helu, w ekspozycji plenerowej przy Klubie Garnizonowym, znajduje się fragment trzeciej. Na początku 1948 r. stanowiska helskiej baterii wykorzystano do ustawienia radzieckich armat 130 mm, z których jedna została zachowana do dnia dzisiejszego.

Idąc dalej brukowana drogą w stronę morza, dochodzimy do skraju Półwyspu. Za punkt końcowy przyjmuje się miejsce znajdujące się w najmniejszej odległości od widocznej na wodzie pławy nawigacyjnej "Hel S" popularnej "zidy", którą opływają jednostki kierujące się od północy do portu helskiego. Tylko w tym miejscu możemy jednocześnie zobaczyć falochrony helskiego portu, położonego nad Zatoką Pucką, jak i plaże otwartego Bałtyku.

Pozostałości stanowiska baterii nr 21

Znajdują się one około 60 m na lewo od drogi, tuż przed wejściem na bałtycką plażę. Bateria ta, oznaczona numerem 21 wraz z bateriami 22 i 23, w 1939 r. wchodziła w skład 2 Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej Rejonu Umocnionego Hel. Główne uzbrojenie stanowiły tu zakupione we Francji armaty na podstawach morskich firmy "Schneider" kal. 75 mm. Jej zasadniczym zadaniem była obrona przeciwlotnicza stanowisk baterii im.Heliodora Laskowskiego na cyplu. We wrześniu 1939 r. zestrzeliła ona około 30 samolotów niemieckich typu JU-87 i HE 59. Autorem planu budowlano-konstrukcyjnego trzech stanowisk baterii nr 21,22,23 był por. inż. Ziemomysł Dołęga Otocki.

Ruiny niemieckiej baterii

Na zarośniętych gęstym lasem wydmach, tuż przy brzegu morskim (na zachód od baterii nr 21), znajdują się cztery stanowiska baterii niemieckiej. Obecnie są one częściowo zasypane piaskiem i nie przypominają w niczym swego dawnego przeznaczenia. W czasie wojny znajdowała się tu bateria przeciwlotnicza (Flakbatterie) Kriegsmarine kal. 105 mm.

Stanowisko baterii nr 33 tzw. "duńskiej"

Trafić do niej można wytyczonym szlakiem lub leśną drogą w kierunku dzikiej, bałtyckiej plaży morskiej. Bateria oznaczona nr 3, wraz z podobną, oznaczoną nr 32, weszła w skład Dywizjonu Artylerii Nabrzeżnej. Schrony stanowisk i działobitnie wybudowała w 1931 r. prywatna firma budowlana z Gdyni. W 1939 r. na stanowiskach zamontowana działa produkcji francuskiej firmy "Schneider" kal.105 mm. Bateria mogła prowadzić ogień do celów morskich i lądowych. Maksymalny zasięg salwy wynosił 17.700 m. We wrześniu 1939 r. dowodził nią por. mar. Adam Rychel.

Stanowisko baterii nr 32 "greckiej"

Usytuowane jest przy drodze, w pobliżu powojennych stanowisk baterii 150 mm. Dwa schrony i działobitnie wybudowane zostały jesienią 1931 r. Natomiast armaty polowe kal.105 mm francuskiej firmy "Schneider" zamontowano na nich wiosną 1932 r. Armaty te mogły prowadzić ogień okrężny do celów morskich i lądowych. Włączone do Dywizjonu Artylerii Nabrzeżnej, stanowiły one zaczątek fortyfikacji obronnych przyszłego Rejonu Umocnionego Hel. We wrześniu 1939 r., baterią dowodził por. mar. Kazimierz Wnorowski. Zdemontowane prawdopodobnie z tych stanowisk działa można oglądać w ekspozycji plenerowej Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Ruiny niemieckiej baterii

Wybudowano ją na wysokiej wydmie, przy torach kolejowych około 1000 m. na wschód od 23 baterii plot. Była to bateria przeciwlotnicza kaliber 105 mm z czterema stanowiskami ogniowymi. Położony około 300 m. na zachód od nich piętrowy bunkier, był prawdopodobnie stanowiskiem dowodzenia i dalmierzem tej baterii.

Stanowisko baterii nr 23

Wybudowana została w 1935 r., na wysokiej wydmie w pobliżu nie istniejącej obecnie latarni Hel-Bór, około 100 m. w prawo od drogi prowadzącej na dziką plażę morską. Wejścia do niej widoczne są z torów kolejowych. Bateria oznaczona była nr 23 i jej konstrukcja jest prawie taka sama jak baterii nr 21 i 22- miała także identyczne uzbrojenie. Głównym zadaniem baterii była obrona przeciwlotnicza Rejonu Umocnionego Hel od strony zachodniej. Mogła też prowadzić ogień do celów nawodnych i naziemnych. We wrześniu 1939 r. dowodził nią por.mar. Eugeniusz Gąsiorowski.

Stanowisko baterii nr 22

Znajduje się, w pobliżu zachodniej części portu wojennego, obecnie zajmowanej przez Ośrodek Wypoczynkowy Marynarki Wojennej "Kormoran".Jej uzbrojenie oraz konstrukcja schronu były prawie identyczne jak opisanych wcześniej baterii nr 21 i 23. We wrześniu 1939 r. walczyła ona pod dowództwem por. Wiktora Janowskiego. Głównym zadaniem baterii była obrona portu przed napadem powietrznym.

Port Marynarki Wojennej

Ulicą gen.Władysława Sikorskiego, dochodzi się do głównej bramy wjazdowej helskiego portu Marynarki Wojennej. Tu, na rozległym obszarze, znajdują się główne budynki dowództwa i administracji 9 FOW. Budowę portu marynarki wojennej w Helu rozpoczęto na początku lat 30. Jego zachodni falochron przebiega w osi tzw. Helskiego Haku, na wysokości którego znajdowała się pierwsza osada helska, tzw. Stary Hel. Według legendy został on zatopiony za grzeszne postępowanie mieszkańców. Podczas portowych prac budowlanych wykopano nawet, w dość znacznej odległości od brzegu, ceglane fragmenty muru, będące pozostałością pierwszej osady miejskiej, w tym zapewne i najstarszego helskiego kościoła pod wezwaniem NMP, którego ruiny oglądano jeszcze w roku 1708. Port Marynarki Wojennej zbudowany został przez Konsorcjum Włodzimierza Szawernowskiego. Do wybuchu wojny zdołano wykonać basen o wymiarach 400x300 m z nabrzeżem obsługowym o szerokości 45 m. W pobliżu portu powstały inne, niezbędne dla bazy morskiej obiekty. Po wojnie port został unowocześniony, dobudowano m.in. następny basen z główką wejściową oraz wiele innych obiektów. Na nabrzeżu portu wyeksponowany został kuter pościgowy "Batory", na którym, w nocy z 1na 2 października 1939 r., udało się 16 obrońcom Helu przełamać potrójna blokadę okrętów niemieckich i przedostać się do portu Klintehamn na Gotlandii. Jest to obecnie najstarszy zachowany polski okręt. Widoczny za portem MW wrak(zwłaszcza z wieży widokowej Muzeum Rybołówstwa) jest pozostałością zwodowanego w 1951 r. w ZSRR niszczyciela "Skoryj". Od 1958 r. służył on pod biało-czerwoną banderą nosząc nazwę przedwojennego poprzednika ORP "Wicher".

Stanowiska baterii "Schleswig Holstein"

Obiekty ciężkiej trzydziałowej baterii o kalibrze 406 mm(największej na południowym wybrzeżu Bałtyku) "Schleswik Holstein", nazwane na cześć złowieszczo zapisanego w naszych dziejach niemieckiego pancernika "Schleswik Holstein", powstały w latach 1939-1940. W skład baterii wchodzą trzy stanowiska ogniowe dział z naziemnymi schronami ciężkiego typu, dwa magazyny amunicyjne oraz wieża obserwacyjna typu wzmocnionego ze schronem. 30-metrowej wysokości wieża obserwacyjna, popularnie nazywana przez Helan "mysią", położona jest w lesie, na prawo, tuż za budynkiem stanowiącym dawną siedzibę służb wartowniczych, kontrolujących wjeżdżających do Helu. Pozostałe jasnokondygnacyjne obiekty baterii znajdują się po przeciwnej stronie drogi prowadzącej z Jastarni do Helu. Do wnętrza wszystkich bunkrów prowadzi korytarz komunikacyjny kolejki wąskotorowej. Imponująco wyglądają jednopoziomowe stanowiska ogniowe, mieszczące w swoim wnętrzu prawdziwy labirynt pomieszczeń zbiegających się w ogromnej działobitni. Przy dwóch działobitniach zachowały się okazałe rampy, po których miały przesuwać się suwnice, umożliwiające wymianę ogromnych luf.

Na podstawie serwisu - Hel-Miasto.pl- odwiedź koniecznie aby przeczytać o innych atrakcjach na Helu. POLECAM !!