Witkowo - jako szlachecka wieś pojawiła się w źródłach pisanych już w roku 1363, wówczas to Marcin z Witkowa był proboszczem w Tulcach koło Swarzędza. Wieś wymieniona jest następnie w roku 1398 (Witkowo) i 1580 (Withkowo). Pojawienie się Witkowa 
Od połowy XV i w XVI wieku władali tu Korzbokowie przybysze ze Śląska. W dokumentach występują kolejno: Piotr Korzbok z Witkowa Rybna (1419 i 1467), Jan Korzbok syn Jana na Rybnie i Kiszkowie, Witkowie i Witkówku (rok 1490), Maciej Korzbok - Witkowski (1509), Aleksander Witkowski brat kanonika gnieźnieńskiego Jana Korzboka Witkowskiego (rok 1535). 


Pod koniec XVI wieku Witkowo należało do Spławskich, w wieku XVII kolejno do Przyjemskich, Iwańskich, Kaczkowskich, Chociszewskich, w XVIII wieku do Działyńskich zaś na przełomie XVIII i XIX wieku do Wołlowiczów, a w końcu XIX w. do Zółtowskich. 
Prawa miejskie Witkowo uzyskało w latach 1676-1684. W roku 1740 król August III zezwala Jakubowi Działyńskiemu, chorążemu wschowskiemu założyć miasto Witkowo. Otrzymało ono przywileje na 5 jarmarków rocznie, których liczbę zwiększono z czasem do 12. Ponowienie lokacji nastąpiło w roku 1782. Herb miasta stanowi złote Oko Opatrzności na niebieskim tle. Prawa miejskie
Miasto miało charakter rolniczy, w roku 1759 było tu 50 rzemieślników, a wśród nich 16 cieśli i 15 szewców. Jednakże z powodu zbyt bliskiego położenia i konkurencji Powidza, Mielżyna i Żydowa nie miało ono możliwości większego rozwoju. 
Po drugim rozbiorze Polski w roku 1793 Witkowo znalazło się pod panowaniem pruskim, liczyło wówczas 1121 mieszkańców i miało 142 domy, głównymi źródłami utrzymania ludności były handel i rzemiosło. Znajdowało się tu 8 wiatraków należących do właścicieli miasta oraz garbarnia. W roku 1800 miasto liczyło 1590 mieszkańców. II Rozbiór Polski 
W wyniku pokoju Tylżyckiego w roku 1807 Napoleon przyłączył tereny Wielkopolski do Księstwa Warszawskiego. Witkowo należało do powiatu powidzkiego w departamencie poznańskim. Po upadku Napoleona (rok 1815) Księstwo Warszawskie zostało podzielone między Rosję i Prusy. Część zachodnia otrzymała nazwę Wielkiego Księstwa Poznańskiego, które weszło w skład monarchii pruskiej jako dzielnica autonomiczna, z własnym Sejmem i Rządem. Witkowo włączono do powiatu gnieźnieńskiego, obwodu regencyjnego bydgoskiego. Miasto liczyło 1739 mieszkańców. 
Jednym z elementów antypolskiej polityki Prus było dzielenie dawnych ziem polskich na drobne jednostki administracyjne, by ściślejszy nadzór i nacisk biurokracji pruskiej przyspieszył germanizację ludności polskiej. Z tych motywów zwiększono w Wielkim Księstwie Poznańskim liczbę powiatów z dotychczasowych 26 do 42. W roku 1887 utworzono więc powiat Witkowski, na który złożyły się skrawki istniejących powiatów: mogileńskiego, gnieźnieńskiego i wrzesińskiego. Witkowo było drobną mieściną, liczącą zaledwie 1700 mieszkańców. Powiat Witkowski 
Witkowskie było najsłabiej zaludnionym powiatem w Wielkopolsce, gdyż przypadało w nim 49 osób na 1 kilometr. Było najdalej na południowy wschód wysunięta częścią rejencji bydgoskiej. Pod względem wojskowym powiat podlegał II Komendzie Generalnej w Szczecinie. 
Powiat odcięty od szlaków handlowych nie był bogaty. Wschodnią część stanowiły lasy i jeziora Zachodnia część rozwijała się intensywniej, w roku 1896 linia kolejki wąskotorowej połączyła miasto z Gnieznem i Wrześnią Kolej wąskotorowa 
Krótko przed wybuchem I wolny światowej sieć wąskotorówki tworzyła "okno na świat", łącząc Powidz i Anastazewo z Gnieznem, a Mielżyn przez Niechanowo z Witkowem i Gnieznem oraz przez Mikołajewice i Kleparz z Wrześnią. 
W roku 1905 jedynym zakładem w Witkowie była cegielnia. W 1909 roku w mieście istniało 5 oberży, 2 restauracje, drogeria, księgarnia i drukarnia, mieszkał lekarz i adwokat.
Starostą Witkowskim został Ugo de Roperti Jesser, sekretarzem powiatowym Georg von Wechhotz, a burmistrzem Karl von Hertel. Z administracją współdziałali niemieccy nauczyciele, żandarmi i policja. 
Żywioł polski broniąc się przed naporem germanizacyjnym wiązał się z Kościołem katolickim, który był ostoją języka i tradycji ojczystych. Istniały w duchu narodowym nastawione bractwa kościelne, koło śpiewacze, stowarzyszenia polskie, a od roku 1890 Towarzystwo Przemysłowe. Prowadziła swoja działalność biblioteka, licząca w 1909 roku 244 tomy na początku XX wieku istniała Żeńska Średnia Szkoła Rolnicza przygotowująca dziewczęta do prowadzenia gospodarstwa domowego z uwzględnieniem higieny. Naukę finansowała Izba Rzemieślnicza. Prowadził też działalność Bank Ludowy, było gniazdo „Sokoła", odgrywające znaczna rolę w kształtowaniu postaw patriotycznych. Napór germanizacyjny 
W Towarzystwie Naukowej Pomocy w Gnieźnie działali aktywnie ksiądz Nozownik z Witkowa i hrabia Żółtowski z Niechanowa. Proboszcz ksiądz dziekan Tadeusz Skarbek-Malczewski wspólnie z wikarym Bronisławem Jackowskim podjęli się zrzeszenia młodzieży polskiej i w dniu 12 września 1917 r. założyli Koło Młodzieży Polskiej oraz przyczynili się do zorganizowania Drużyny Skautów im. T. Kościuszki. Od połowy roku 1918 powstająca sieć placówek delegatów tajnego Komitetu Obywatelskiego zmierzała do przejęcia administracji na wypadek przegranej niemieckiej. Zrzeszanie młodzieży 
Delegatem na powiat Witkowski był ksiądz Malczewski. Gdy w listopadzie 1918 r. wybuchła rewolucja w Niemczech, w Witkowie utworzono Radę Robotniczo-Żołnierską, w skład której weszło 16-tu obywateli. 
„Landrat" niemiecki pod przymusem podpisał akt złożenia urzędu. Dzień 12.11.1918 roku był dniem ostatecznego zakończenia rządów pruskich w Witkowie. Koniec rządów Pruskich 
Starostą rewolucyjnym został Makułowski, sekretarzem Cieślawski, a zastępcą starosty Nowicki. Polonizacja urzędów i szkolnictwa była największym sukcesem istniejącej 50 dni Rady. Niemcy stawiali opór - oddziały tzw. „Heimatschutzu" dwukrotnie w liczbie 287 i 180 żołnierzy w końcu listopada i pierwszych dniach grudnia wkroczyli do Witkowa, żądając od Rady przekazania władzy. Polonizacja urzędów 
25.11.1918 r. powstała Powiatowa Rada Ludowa, której zarząd tworzyli: ksiądz Malczewski przewodniczący oraz Stefan Lutomski, Kazimierz Morawski, Edmund Kobyliński i Leon Gąsarzewicz. W krótkim czasie na Fundusz Narodowy zebrano 76.518 marek. 27.12.1918 roku na wieść o wybuchu powstania wielkopolskiego w Witkowie zorganizowała się grupa kilkunastu ochotników. Powiatowa Rada Ludowa 
Po nadejściu posiłków z Gniezna i Strzałkowa oraz Słupcy liczba powstańców osiągnęła 80 osób. Rozbroili posterunek niemiecki w Sądzie Powiatowym oraz doprowadzili do kapitulacji oddziału „grenschutzu" składającego się z 3 oficerów, 27 podoficerów i 148 żołnierzy-szeregowców. Pozwoliło to Radzie Ludowej przywrócić urzędowy język polski i polskie nazwy miejscowości oraz wprowadzić do obiegu własny pieniądz powiatowy. Zwycięstwo uwieńczono manifestacja ludności w rynku. Formacje powstańców Witkowskich walczyły potem pod Zdziechową koło Gniezna oraz ruszyły w kierunku Kruszwicy, by walczyć o Inowrocław pod dowództwem Ignacego Jezierskiego, Stanisława Połczyńskiego i Józefa Roeslera. Śmierć poniosło 11 powstańców. Powstanie Wielkopolskie 
W roku 1921 miasto liczyło 1660 mieszkańców. Ich liczba w roku 1939 wynosiła 2576 osób, z tego 96 % stanowili Polacy. Ludność utrzymywała się z drobnych warsztatów rzemieślniczych, sklepów handlowych i z rolnictwa. Przeważały gospodarstwa wielkochłopskie i obszarnicze. Kupnem i sprzedażą ziemiopłodów oraz zaopatrzeniem rolników w nawozy sztuczne zajmowały się Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Rolnik"', zlikwidowana w roku 1931 oraz niemiecka, „Kaufhaus". 
W mieście istniał również niemiecki tartak a polski od wielu lat był nieczynny. Rozwinięta była również spółdzielczość kredytowa w postaci Oddziału Gnieźnieńskiej Komunalnej Kasy Oszczędności i Banku Ludowego. Jednostki te udzielały pożyczek krótkoterminowych tylko swym członkom: gospodarstwom rolnym, rzemieślnikom i kupcom. 
Sytuacja ekonomiczna ludności była trudna. Pogarszał ją fakt, że na peryferiach osiedliła się znaczna liczba chałupników, posiadających działki parcelacyjne do 1 ha, nie wystarczające na utrzymanie rodziny. Słabo rozwinięty przemysł (cegielnia, fabryka mydła, olejarnia) powodował bezrobocie. Ludność łączyła się w organizacjach takich jak: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół", Związek Powstańców Wielkopolskich oraz w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży przy parafii witkowskiej. W mieście była Szkoła Rolnicza na poziomie średnim oraz Sąd Grodzki pierwszej instancji. 
Od roku 1927 Witkowo utraciło prawa miasta powiatowego, mimo że powiat był samowystarczalny i nie otrzymywał subwencji ze Skarbu Państwa. Preliminarz budżetowy powiatu za rok 1926 był niski i opiewał na kwotę 152 tys. zł. Utrata praw miasta
powiatowego 
W administracji powiatowej było 144,7 km dróg oraz linia kolejki wąskotorowej o długości 76,9 km, w skład powiatu wchodziły 3 miasta, 80 gmin i 43 obszary dworskie. 
Witkowianie długo nie mogli się pogodzić z tą decyzją, wysyłając delegację do Warszawy z memoriałem do prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, lecz bezskutecznie. Witkowo zostając gminą, znalazło się w powiecie gnieźnieńskim. 
Kiedy do władz niemieckich doszedł faszyzm, ludność niemiecka zawiązała oddział „Deutsche Vereinigung". W polskich organizacjach od 1938 roku przygotowywano się do ewentualnej obrony. Faszyzm 
Po napaści Hitlera na Polskę w Witkowie powstała Straż Obywatelska, której Komendę tworzyło 5 oficerów rezerwy. W mieście zorganizowano kilka oddziałów porządkowych, liczących około 400 ochotników, praktycznie nie uzbrojonych. II Wojna Światowa 
Ochotnicy z Witkowa w dniu 6 września wyjechali na rowerach w kierunku Wrześni, aby dotrzeć do wycofujących się oddziałów Armii Poznań. Do miejsca przeznaczenia nie dotarli, gdyż wpadli w ręce dywersantów niemieckich. Od pierwszych dni okupacji Niemcy stosowali terror, w Witkowie do 16 września żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 20 mężczyzn, w tym 18 uczestników Powstania Wielkopolskiego. W ręce morderców wydali ich Niemcy, mieszkańcy Witkowa, o czym świadczy tablica pamiątkowa. W Mielżynie rozstrzelano 2 mieszkańców Witkowa. Okupacja Niemiecka 
W okresie okupacji część ludności wysiedlono do Generalnej Guberni, a wiele osób wywieziono do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty do Niemiec. W Obozie Koncentracyjnym w Sachsenhausen zginął w roku 1940 miejscowy proboszcz ksiądz Bronisław Kaźmierczak, karę śmierci otrzymał w roku 1943 Klemens Grygier za działalność w ruchu oporu. 
W oddziałach Armii Krajowej aktywnie działał mieszkaniec Witkowa dr Adam Borys, który wsławił się w akcji zamachu na Kutcherę.
Armia Krajowa 
W roku 1790 na terenie dzisiejszego parku Kościuszki zbudowano drewniany kościółek ewangelicki. W latach 1829-32 wzniesiono kościół murowany, który XXI wieku już nie doczekał. Posiadał on jedną nawę. Prezbiterium zamknięte było niższą absydą, przy której znajdowała się zakrystia i składzik. W fasadzie zachodniej miał wieżę (przy niej dwie niewielkie lokalności), którą wieńczył hełm stożkowy. Dach był dwuspadowy, wewnątrz pokryty stropem. Absyda była sklepiona konchowo. Charakterystyczne dla kościołów protestanckich balkony obiegały wokół nawę, a wsparte były na kanelowanych filarach. Balustradę balkonów dekorowały płyciny z rozetami. Okna zamknięte były półkoliście.