Historia naszych ziem jest bogata w bitwy czy potyczki. Przez nasz kraj przeszło wiele wojen, walczyliśmy w wielu powstaniach. Wszystkie te wydarzenia pozostawiły w ziemi wiele pamiątek, natomiast wśród ludności pozostały wspomnienia i legendy. Wiele z tych opowieści jest wyolbrzymionych, z upływem lat kolejne pokolenia dodawały nowe szczegóły aby uatrakcyjnić opowiadane zdarzenie. Jednak w tych wszystkich legendach zawsze jest ziarenko prawdy, każda historia powstała w oparciu o jakieś zdarzenie, które wywarło wpływ na lokalną ludność.

Chciałbym przybliżyć wszystkim niektóre legendy z terenu Zagłębia Dąbrowskiego, przez którego tereny przeszły wszystkie zawieruchy historyczne. Mam nadzieje, że pobudzą Waszą wyobraźnię i podejmiecie trud wyłuskania z nich faktu historycznego.

Powstańcy stali dwa tygodnie w lesie porębskim za Zazdrością. Osyski im nosili jeść, boby przecie pozdychali w głodu. Babka im cały czas gotowała, chleb piekła, pić nosiła. (...)

Kozacy już i tu zaczeli dojeżdżać. Powstańcy jadą z Wysokiej przez Wały do Zazdrości. Byli tu pod groblami, a tu kozaki już za niemi. Tu było kilka bitek. To tu strzelanina, to tu strzelanina. Tak dłuższy czas się bili w tych lasach. Bardzo dużo było tej strzelaniny.

Dziadek Osysek opowiadał, że ci powstańcy w końcu zakopali cały kufer koło młyna na Wałach, w tych groblach. Tego kufra to nawet nie zdążyli dobrze zakopać, podobno płytko zakopali. Już kozacy jechali, już oni stąd musieli odchodzić. To był kufer złotych pieniędzy i nie wiadomo, czy Moskale go znaleźli, czy nie.

Kasa powstańcza na Wałach

Trzech powstańców z kasą oddziału uciekało przed kozakami. Dojechali do Wałów i umówili się, że te pieniądze tu zakopią, a po wojnie przyjdą po nie. Pod tą groblą wykopali dół, pieniądze przysypali i pojechali w stronę Chruszczobrodu. Ale jeden jakoś został w tyle, niby za potrzebą wszedł w krzaki. Tamci czekają, czekają, nie ma go. Wrócili żeby sprawdzić, czy coś tym pieniądzom nie zrobił. Przyjechali na Wały. Patrzą, pieniędzy nie ma. No więc zabrał. Przeniósł w inne miejsce. Poszli do Hamerlika pytać, czy się tu wrócił. Ano, wrócił się. Jest na Wałach. To oni do niego. (...)

Przy tej grobli zaczeli go bić. W czasie tej awantury od Wysokiej nadjechali kozacy i wszystkich trzech wzieli. Ślad po nich zaginął.

Jak ten jeden te pieniądze przenosił, to trochę pogubił. (...) Potem to dużo ludzi tu chodziło i stale kopali doły. Przed wojną, po wojnie, a jeszcze i teraz kopią.

Ukryta broń powstańcza

Jak pod Częstochową powstańców rozbili, to cofał się i tu pod Brudzowicami się rozwiązały. Miely ze sobom armatki. A wiele tego było, to do dzisio jest tajemnica. Taki tu był gajowy Lubos. Mioł dom pod lasem. Wzini go ze sobą i tam gdzieś całe to uzbrojenie zakopały, a on musioł złożyć przysięgę, ze nie zdradzi. No i nie zdradził. Dopiro jak umiroł. Pośly, po księdza, ksiądz go wyspowiadoł i posed, a ktosi z ludzi powiedzioł, ze te sosnę, co wisioł na ni taki obrozecek, złodzieje ukradły, bo była bardzo ładno. A obrozecek powiesily na inny sośnie. Wtedy on powiedzioł, ze jak powstańcy przyjdo, to nie trafio na ten sprzęt, na te armatki, bo ta kaplicka na sośnie to był znak.