Powstanie, które wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r., było zainicjowane przez tzw. stronnictwo czerwonych, czyli bezkompromisowych działaczy niepodległościowych o poglądach republikańskich, skłaniających się ku socjalizmowi. Mimo że będący w opozycji do nich bardziej konserwatywni Biali sprzeciwiali się powstaniu (a zwłaszcza tak wczesnej dacie jego rozpoczęcia), postawieni przed faktem dokonanym, chcieli przejąć nad wszystkim kontrolę, tym bardziej że na udział Białych mieli nadzieję Czerwoni, którzy oczekiwali od nich pieniędzy. Krokiem ku otwartemu poparciu powstania były kolejne dymisje ziemiańskich notabli z głównych stanowisk rządowych. Chciano powołać nowy rząd złożony z ludzi o uznanym autorytecie - w przeciwieństwie do czerwonego Tymczasowego Rządu Narodowego. Jednak ostatecznie zdecydowano się powołać nowego dyktatora, jako że dotychczasowy - Ludwik Mierosławski - nie utrzymał się w kraju i opuścił Królestwo Polskie.

Nowym kandydatem był popularny dowódca partyzancki Marian Langiewicz, który z powodu słabej orientacji w politycznych rozgrywkach miał się stać narzędziem w rękach powstańczej prawicy. Dyktaturę ustanowiono bez konsultacji z Tymczasowym Rządem Narodowym, który jednak uznał Langiewicza, nie chcąc powodować jeszcze większego zamieszania. Tymczasem 12 marca przywódca Dyrekcji Wiejskiej (organu koordynującego dotychczasowe działania Białych), wielki warszawski przedsiębiorca i milioner Leopold Kronenberg, rozwiązał ją, co oznaczało, że Biali przystąpili do powstania. Langiewicz niedługo potem przegrał bitwę pod Grochowiskami, po której zbiegł do Galicji, ale Biali nie wycofali się, mając teraz nadzieję na poparcie ze strony zachodnioeuropejskich rządów. Namawiał ich do tego również przedstawiciel w Paryżu ks. Władysław Czartoryski, pisząc, że "tylko dalsze trwanie może dać negocjacjom dyplomatycznym podstawę dość silną, aby coś trwalszego i bezpiecznego zbudować, lub konieczność wojny wykazać". Od tej pory na dobre rozwinęła się zawzięta rywalizacja o władzę między Białymi i Czerwonymi.

M. G.-K.

Ilustracja: obóz Mariana Langiewicza, Polona, CC-BY-NC.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: