18 maja 1792 roku na prośbę przywódców konfederacji targowickiej wojska rosyjskie przekroczyły granice Polski, rozpoczynając interwencję, której celem było zdławienie reform Konstytucji 3 maja. Rosja dysponowała około stutysięczną armią, której większość stanowili dobrze wyszkoleni weterani wojny z Turcją (1787–1792). Rzeczpospolita mogła jej przeciwstawić około 55 tysięcy żołnierzy. Po zdradzie księcia Ludwika Wirtemberskiego, który jako generał en chef armii Wielkiego Księstwa Litewskiego umyślnie utrzymał wojsko w rozproszeniu, i po klęsce generała Józefa Judyckiego w bitwie pod Mirem (11 czerwca) armia rosyjska z łatwością zajęła większość obszarów Litwy.

Zwycięstwo księcia Józefa Poniatowskiego w bitwie pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 roku miało duże znaczenie propagandowe i moralne – król Stanisław August Poniatowski ustanowił order Virtuti Militari, który 22 czerwca po raz pierwszy został wręczony bohaterom tej bitwy – ale nie powstrzymało ofensywy Rosjan. Po wycofaniu się oddziałów polskich z kolejnych punktów oporu postanowiono bronić się na linii Bugu. Oddziały polskie zostały podzielone na trzy dywizje: Józefa Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki oraz Michała Wielhorskiego. Dywizja Kościuszki znalazła się niedaleko Dubienki, niewielkiego miasteczka, w okolicach którego przebiegała po I rozbiorze granica z Austrią.

17 lipca wojska rosyjskie pod dowództwem Michaiła Kachowskiego sforsowały Bug pod Dubienką, a następnego dnia rozpoczęły atak na fortyfikacje polowe zbudowane według planów Kościuszki. Polska piechota i artyleria odparła ten i następny atak, a napastnicy ponieśli dotkliwe straty. Wtedy Kachowski zdecydował się na manewr oskrzydlający przez terytorium austriackie. Dwa pułki strzelców konnych pod dowództwem pułkownika Palmenbacha przeszły przez las i uderzyły na tyły prawego skrzydła oddziałów polskich. Kościuszko tak zrelacjonował ten atak: Na czele kawaleryi Palmenbach, żołnierz odważny, który uderzył na bateryę, był wraz zabity i z jego komendy mało co się powróciło. Piechota moskiewska trzy razy w jednem usuwała się miejscu.

Pomimo śmierci Palembacha i ogromnych strat rosyjskich sytuacja Kościuszki stawała się coraz trudniejsza:  przewaga liczebna Rosjan była wielka, a wycofanie się pułkownika Grochowskiego pod naporem wroga spod wsi Husynne doprowadziło do odcięcia jedynej drogi, którą mogły nadejść posiłki. Około godziny 20 podczas jednego z silniejszych szturmów uciekła z pola bitwy brygada kawalerii Pawła Biernackiego, która uprowadziła ze sobą Kościuszkę. Zdołał on jednak szybko wrócić do swojej dywizji. Po tym, jak Rosjanie rozpoczęli szturm na leżącą na lewym skrzydle wojsk polskich wieś Uchańkę, co groziło okrążeniem polskich oddziałów, Kościuszko wydał rozkaz do odwrotu w stronę Krasnegostawu.

Bitwa, w której Polacy stracili około 900 żołnierzy, podczas gdy Rosjan zginęło ponad 2000, przyniosła sławę Kościuszce. Stanisław August nazwał go „naszym wyśmienitym Kościuszką” i awansował na generała-lejtnanta, powierzając mu dowództwo regimentu Buławy Polnej. W Paryżu Zgromadzenie Prawodawcze (Assemblée Legislative) nadało mu tytuł honorowego obywatela Francji.

24 lipca 1792 roku Straż Praw opowiedziała się większością głosów (także Hugona Kołłątaja) za przystąpieniem króla do konfederacji targowickiej. Stanisław August Poniatowski wydał rozkaz zaprzestania działań wojennych. Wojsko nie zdecydowało się na otwarty bunt, ale 200 oficerów (w tym książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko) złożyło prośby o natychmiastową dymisję. Dwa dni później Poniatowski wygrał bitwę z oddziałami kozackimi pod Markuszowem. Ze względu na decyzję króla zwycięstwo to nie miało żadnego znaczenia politycznego i militarnego. Wojna z Rosją była przegrana, władzę w kraju przejęli targowiczanie, a król pruski Fryderyk Wilhelm II przyjął propozycję carycy  Katarzyny II – wspólnego dokonania kolejnego rozbioru Polski.

W.Sz.

Ilustracja: Tadeusz Kościuszko jako generał lejtnant wojsk koronnych w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792, 1827, autor: Marcin Jabłoński, Wikipedia, Domena Publiczna.

O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: