Pierwsza wojna północna o panowanie nad Morzem Bałtyckim była jednym z tych konfliktów, które katalizowały politykę wschodnio- i północnoeuropejską w drugiej połowie XVI wieku. Konflikt, rozpoczęty w 1558 roku moskiewskim atakiem na Inflanty, rządzone przez lokalną gałąź zakonu krzyżackiego, wkrótce rozszerzył się na dalsze państwa.

Zaangażował kolejno Litwę (wraz z będącą z nią w unii Polską), a następnie również Danię oraz Szwecję. Dla Moskwy, rządzonej w tym czasie przez cara Iwana Groźnego, walka o Inflanty i dominium Maris Baltici miała kluczowe znaczenie, pozwalała bowiem na zdobycie znaczącej przewagi w toczącym się z przerwami od ponad stulecia konflikcie, którego stawką było odzyskanie od Litwy ziem ruskich, uważanych przez moskiewskich Rurykowiczów za ich utracone dziedzictwo.

Po sekularyzacji Inflant w 1561 roku i poddaniu ich władzy Zygmunta Augusta wojna nabrała nowego rozmachu. Podjęto próbę wyparcia wojsk moskiewskich, od kilku lat rosnących w siłę na tej ziemi. Dzięki zdobyciu w 1562 roku przygranicznego Wieliża uzyskano dogodną bazę operacyjną, jednak właśnie wówczas doszło do moskiewskiej ofensywy. Do rozłożonego obozem pod Newlem polsko-litewskiego korpusu, liczącego 4000 żołnierzy, a dowodzonego przez kasztelana ciechanowskiego Stanisława Leśniowolskiego, podeszła około 45-tysięczna armia rosyjsko-tatarska pod wodzą kniazia Andrzeja Kurbskiego (należy jednak dodać, że realną wartość bojową posiadało w tym wojsku około 15 000 regularnych oddziałów). 19 sierpnia 1562 roku stoczono pod tym miastem zaciętą bitwę. Dzięki zastosowaniu zręcznej taktyki, szarżami polskiej jazdy oraz ostrzałem artyleryjskim neutralizującym działania Rosjan i Tatarów, polegającym na ostrzale z łuków, korpusowi Leśniowolskiego udało się odnieść błyskotliwe zwycięstwo nad przeważającym liczebnie nieprzyjacielem. Wobec wieści o zbliżającej się drugiej silnej armii rosyjskiej kasztelan przesunął przezornie polski obóz w kierunku Jezierzyszcz, choć pod wrażeniem świeżej porażki armia moskiewska nie zdobyła się ostatecznie na ponowienie ataku.

Zwycięstwo wojsk polsko-litewskich pod Newlem miało znaczenie jedynie taktyczne i nie zapobiegło utracie w następnym roku Połocka. Kolejne taktyczne sukcesy, odnoszone w następnych latach przez wojska litewskie pod wodzą hetmana Janusza Radziwiłła Rudego, nie zmieniły jednak ogólnej – niezbyt korzystnej – sytuacji strategicznej. Zawarty w 1570 roku rozejm z Moskwą, kończący tę fazę konfliktu, pozostawiał w jej rękach ziemię połocką wraz z częścią Inflant. Dopiero energiczna akcja zbrojna podjęta kilka lat później przez Stefana Batorego pozwoliła odzyskać straty na tym obszarze.

A. F

Ilustracja: Jan Matejko, Piechota polska 1548-1572, Wikipedia, CC-PD-Mark


O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: