W 1577 roku wojsko moskiewskie pod dowództwem cara Iwana IV wkroczyło do południowych Inflant, zajmując kolejne zamki, wprowadzając terror i zmuszając oddziały polsko-litewskie i kurlandzkie do wycofania się za Dźwinę.

Moskwa opanowała większość Inflant, z wyjątkiem Rygi i Rewla (który pozostał w rękach Szwedów). Sprzymierzeńcem Moskwy był książę duński Magnus Inflancki, używający od 1570 roku tytułu króla Inflant. Po potajemnych rokowaniach ze Stefanem Batorym Magnus zerwał sojusz z Iwanem Groźnym i sam zaczął oblegać miasto Kieś (łot. Cēsis, niem. Wenden). Został jednak zmuszony do odstąpienia przez wojska moskiewskie, a potem podstępnie aresztowany przez cara. Odzyskanie Dyneburga w listopadzie 1577 roku przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego i odbicie miasta i zamku w Kiesi w styczniu następnego roku stanowiło początek polsko-litewskiej kontrofensywy, której celem było odzyskanie Inflant i wyparcie Moskwy z rejonu Bałtyku.

Przed podjęciem działań wojennych Stefan Batory zapewnił sobie przychylność książąt niemieckich w zamian za oddanie kurateli nad chorym umysłowo księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem jego kuzynowi, Jerzemu Fryderykowi, margrabiemu Ansbach i Bayreuth. Zawarł także układy z Turcją, a potem z chanem krymskim Mehmedem II zwanym Tłuściochem, zapewniając sobie neutralność Tatarów na czas wyprawy przeciw Iwanowi IV.

26 czerwca 1579 roku król polski wypowiedział Moskwie wojnę, a jego wojska wkroczyły na ziemię połocką. Pod koniec sierpnia oddziały polsko-litewskie zdobyły twierdzę w Połocku, potem Turowlę i Sokół. Obradujący w Warszawie od listopada 1579 roku do stycznia roku następnego sejm walny uchwalił nowe podatki na wojnę z Iwanem IV, co umożliwiło drugą wyprawę Batorego przeciw Moskwie. Wojsko polsko-litewskie wyruszyło z obozu w Czaśnikach pod koniec lipca. Wydzielona kolumna królewska dowodzona przez Jana Zamoyskiego zajęła Wieliż i Uświat. 6 września 1580 roku przed połączonymi wojskami Batorego i Zamoyskiego skapitulowały Wielkie Łuki.

20 września doszło do bitwy nad rzeką Toropą łączącą jeziora Zaliwskoje i Sielskoje. 2500 jazdy pod wodzą księcia Janusza Zbaraskiego zaatakowało 4000 żołnierzy kawalerii pod dowództwem Dymitra Czeremisowa i Grigorija Naszczokina. Polskie chorągwie dowodzone były przez rotmistrzów królewskich: Mikołaja Jazłowieckiego, Stanisława Stadnickiego, Stanisława Żółkiewskiego, Jerzego Farensbacha oraz Andrzeja i Mikołaja Zebrzydowskich.

Dowódca straży przedniej wojsk polskich Stefan Karoli zaskoczył Rosjan podczas ich przeprawy przez groblę, po czym na broniących się żołnierzy ruszyła konnica Jana Zborowskiego, a po niej rajtarzy i arkebuzerzy, którzy zmusili strzelców moskiewskich do opuszczenia brodu. Podczas gdy chorągwie Karolego walczyły z Tatarami moskiewskimi i z bojarami rozstawionymi po drugiej stronie rzeki, na trakcie pojawiły się główne siły prowadzone przez Janusza Zbaraskiego. Rosjanie rzucili się do ucieczki.

W wyniku bitwy zginęło około 300 żołnierzy moskiewskich, zaś 200 (w tym obu rosyjskich dowódców) dostało się do niewoli. Część uciekających Tatarów skręciła na południe i potopiła się w pobliskich bagnach. Straty polskie nie są znane. W czasie bitwy w śmiertelnym niebezpieczeństwie znalazł się starosta śniatyński Mikołaj Jazłowiecki, któremu życie uratowali Stanisław Stadnicki i Stanisław Żółkiewski.

Zwycięstwo nie rozstrzygnęło losów wojny, która toczyła się jeszcze przez dwa lata i skończyła oblężeniem Pskowa przez wojska Stefana Batorego oraz późniejszym rozejmem w Jamie Zapolskim. Na mocy tego rozejmu Rzeczpospolita odzyskała Inflanty i ziemię połocką. Bitwę pod Toropcem opisał Jan Kochanowski we wzorowanym na odach Pindara łacińskim Epinicionie… na cześć Stefana Batorego:
[…] Ad Turopecii
moenia turrigeri
stativa habetat barbarus
miles, eo tu aliquot,
rex, milia lecta virorum ire imperas,
qui simul saltus locaque exsuperarunt
aspera, terror is est
iniectus extemplo hostibus,
ut nullam in armis amplius
spem collocarent
sed fugerent avium ri-
tu, fugientia victor
terga caedit […]
[Nieprzyjacielskie wojsko stało obozem pod toropecką warownią; w to miejsce posyłasz, królu, kilka tysięcy doborowego żołnierza. Skoro tylko przebyli oni knieje i wzgórza, taki strach zaraz ogarnął nieprzyjaciół, że żadnej nadziei w orężu nie pokładając, uciekali z chyżością ptaków, a zwycięzca następował uciekającym na plecy. Przeł. T. Krasnosielski]
W. Sz.

Ilustracja: Janusz Zbaraski, fragment obrazu Batory pod Pskowem Jana Matejki. Zdjęcie: Maciej Szczepańczyk, źródło: Wikimedia, CC BY 3.0

O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: