Jednym z najważniejszych elementów polityki polskiej za Jagiellonów były relacje z zakonem krzyżackim, wyrażające się dążeniem do odzyskania zagarniętych przez zakon ziem, wraz z Pomorzem Gdańskim i dostępem do morza. Nie udało się tego dokonać ani w trakcie tzw. Wielkiej Wojny w latach 1409–1411, ani podczas następnych konfliktów z zakonem za panowania Władysława Jagiełły i w początkowych latach panowania jego następcy. Przełomem w dziejach wzajemnych zmagań miało się okazać dopiero panowanie Kazimierza Jagiellończyka, któremu po ciężkiej i wyczerpującej wojnie, zwanej później „trzynastoletnią”, udało się wywalczyć przyłączenie do Królestwa Polskiego większości ziem będących przedmiotem polskich rewindykacji.

Fakt, że konflikt trwał tak długo, był wynikiem pewnych okoliczności wewnętrznych, które nałożyły się na sytuację geopolityczną Polski w przełomowym roku 1454, wyznaczającym początek wojny z zakonem.

Sytuacja w przededniu wojny wydawała się jak nigdy wcześniej korzystna dla Królestwa. Zakon krzyżacki był w sytuacji desperackiej: na skutek trwającej od pewnego czasu wojny domowej ze Związkiem Pruskim – organizacją skupiającą miasta, powiaty oraz rycerstwo świeckie ziem podległych Krzyżakom – ci ostatni utracili kontrolę nad większością swoich ważniejszych zamków poza Malborkiem, Sztumem i Chojnicami. Pomimo jednak przyjęcia polskiej protekcji przez Związek Pruski oraz wydania przez Kazimierza aktu inkorporacji całości ziem pruskich do Korony, konieczną stała się bezpośrednia interwencja wojsk polskich, mogąca położyć tamę działaniom zbrojnym zakonu oraz interwencjom dyplomatycznym mocarstw ościennych. W tym celu Kazimierz zwołał pospolite ruszenie ziem wielkopolskich, mające marszem na Chojnice zdobyć broniącą się twierdzę i pokonać zbliżające się wojska krzyżackie sformowane z zaciężnych na terenie Niemiec. Szlachta wielkopolska, zgromadzona w Cerkwicy niedaleko Chojnic, wystąpiła 14 września wobec króla z żądaniami nowych oraz potwierdzenia uzyskanych już niegdyś przywilejów, czemu król od początku swego panowania się opierał. Ponieważ od przyjęcia przez króla postulatów uzależniona była dalsza akcja antykrzyżacka Wielkopolan, Kazimierz ustąpił i dnia 15 września 1454 roku wydał przywilej, zwany odtąd cerekwickim.

Regulował on wiele kwestii lokalnych, będących w sferze zainteresowania rycerstwa wielkopolskiego, jak równowagi Wielkopolan i Małopolan w Radzie Królewskiej oraz urzędach centralnych, ograniczenie kompetencji starostów na rzecz sejmików ziemskich czy też sprawy wymiaru sprawiedliwości oraz stosunków własnościowych na terenie Wielkopolski i Kujaw. Najważniejsze były jednak zapisy natury politycznej, mówiące wyraźnie o zakazie wydawania przez władcą uchwał z mocą prawną bez wcześniejszego przedyskutowania jej na sejmikach; dotyczyło to też zwoływania pospolitego ruszenia oraz nakładania kolejnych podatków, a ważniejsze uchwały podlegały zatwierdzeniu na zjeździe powszechnym szlachty, czyli sejmie.

Wobec klęski Wielkopolan pod Chojnicami trzy dni później, po której zakon krzyżacki zaczął odzyskiwać swoje utracone wcześniej pozycje w Prusach, Kazimierz stanął kilka miesięcy później przed koniecznością zwołania kolejnego pospolitego ruszenia z innych ziem polskich, co musiało doprowadzić do zgłoszenia przez zgromadzoną szlachtę kolejnych żądań. Przywilej cerekwicki stał się podstawą kolejnego królewskiego przywileju o zasięgu ogólnokrajowym wydanego w grudniu w Nieszawie. Oba dokumenty stały się kolejnymi etapami w procesie uzyskiwania przez szlachtę dominującej pozycji w państwie, skutkiem czego było zachwianie względnej równowagi stanów i początek szlacheckiej monarchii parlamentarnej.

A.F.

Ilustracja: Pieczęć przy dokumencie, w którym Kazimierz IV Jagiellończyk król polski potwierdza wszystkie przywileje i wolności miasta Poznania, Wikipedia, domena publiczna.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: