Stefan Okrzeja urodził się w 1886 roku w Dębem pod Warszawą, w rodzinie Walentego i Haliny Okrzejów; miał siedmioro rodzeństwa, był praktykującym katolikiem. Ze względu na problemy materialne rodziców musiał wcześnie podjąć pracę zarobkową. Po ukończeniu dwuklasowej szkoły uczęszczał na dodatkowe komplety i jednocześnie pracował w fabryce naczyń emaliowanych. Od 1904 roku był członkiem PPS, w której przyjął pseudonim „Witold”. W szeregi partii wstąpił jako zaledwie osiemnastolatek i od razu wykazał się odwagą, występując na demonstracjach w Alejach Ujazdowskich i na Lesznie jako chorąży ze sztandarem. W wyniku brutalnego stłumienia tej ostatniej demonstracji został dotkliwie pobity. „Witold” uczestniczył również w pierwszej zbrojnej manifestacji PPS, która odbyła się 13 listopada na Placu Grzybowskim; wtedy po raz pierwszy PPS odpowiedziała na ataki żandarmów ogniem z rewolwerów przywiezionych do Królestwa Polskiego przez Walerego Sławka. I tym razem Okrzeja trzymał sztandar; wraz z innymi uczestnikami starcia udało mu się zbiec przed carskimi żandarmami.

            Pierwszą akcją w Organizacji Bojowej PPS, jaką przeprowadził nasz bohater, był zamach na policjanta w fabryce „Labor”: ofiara, mimo strzału w skroń, przeżyła. Najważniejszą – był zamach na oberpolicmajstra płk. barona Karla Nolkena. Plan zakładał, że grupa Okrzei rzuci bombę na VII cyrkuł policji na Pradze, co miało spowodować przyjazd Nolkena, którego miała zaatakować druga grupa pod dowództwem Aleksandra Prystora. Plan się nie powiódł – choć Okrzei udało się zwabić Nolkena, to sam, oszołomiony wybuchem bomby, po zastrzeleniu policjanta, wpadł w ręce Rosjan i został pobity do nieprzytomności. Nolken natomiast w wyniku zamachu został jedynie ranny.

            W procesie młodego pepeesowca bronił sam Stanisław Patek, wtedy znany warszawski adwokat, późniejszy minister spraw zagranicznych i dyplomata. Mimo to 23 czerwca 1905 roku został on skazany na karę śmierci; generał gubernator nie skorzystał z prawa złagodzenia wymiaru kary. 21 lipca 1905 roku Stefan Okrzeja został stracony na stokach cytadeli warszawskiej. Według Andrzeja Chwalby, razem z Waryńskim (Proletariat) i Kasprzakiem (SDKPiL) tworzyli swoistą triadę bohaterów, czczonych przez wszystkie polskie partie socjalistyczne, również te skonfliktowane ze sobą. Jego kult był podtrzymywany w II Rzeczpospolitej, a także po drugiej wojnie światowej, kiedy władze komunistyczne chciały zawłaszczyć jego osobę na potrzeby własnej propagandy. Należy podkreślić, że był on działaczem narodowym i nie był związany z internacjonalistycznymi odłamami polskiego socjalizmu. Przedłużeniem jego bohatersko rozpoczętej karty były losy trzech braci Okrzei, z których jeden zginął, broniąc Polski przed bolszewikami w 1920 roku, natomiast dwaj pozostali (w tym jeden jako lotnik) w czasie wojny w 1939 roku.

 Ł.D.

Ilustracja: Stefan Okrzeja – działacz PPS i Organizacji Bojowej PPS, Wikipedia, Domena Publiczna.

O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: