Potrzeba ustanowienia zwierzchnika Cyganów - ludu koczowniczego, a więc trudnego do kontrolowania - była jednym z palących problemów, przed jakimi stali nowożytni władcy Europy Środkowej. Do połowy XVII wieku na terenie Polski znane były jedynie przykłady potwierdzania starszeństwa wśród przywódców wyłonionych przez samych Cyganów, za którymi stali lokalni właściciele dóbr lub urzędnicy ziemscy. Natomiast najstarszy zachowany dokument nominujący na dożywotni "urząd starszeństwa nad wszystkiemi Cyganami którzy się kolwiek Koronie i państwa jej przyległych znajdują i znajdować będą", wystawiony przez samego króla Jana II Kazimierza, pochodzi z 1652 roku, z ksiąg grodzkich sanockich.

Nominowanym był Matias Karolowicz, o którym jednak nic właściwie nie wiadomo, poza tym, że nie był na swoim stanowisku pierwszy. Dokument stwierdzał, że Karolowicz był następcą zmarłego już wówczas Janczego, poprzedniego zwierzchnika Cyganów. Według królewskiego aktu Karolowicz został obdarzony "wedle zwyczaju (...) wszystkimi prerogatywami, dochodami i pożytkami", w tym uprawnieniami sądowymi. Jako że Janczy jest obecnie najwcześniejszym znanym nam "królewskim" zwierzchnikiem Cyganów, przyjmuje się, że instytucja ta musiała powstać za panowania Władysława IV. Są poszlaki aby twierdzić, że Janczy był nadwornym kobziarzem tego króla.

W dziesięć lat po wyniesieniu Karolowicza król Jan Kazimierz mianował kolejnego zwierzchnika - Sebastiana Gałęzowskiego, tym razem prawdopodobnie szlachcica. Następni również byli pochodzenia szlacheckiego. Pierwszym z tytułu królem cygańskim, a ściślej zwierzchnikiem "królestwa cygańskiego", został dopiero Łukasz Iwaszkiewicz w 1697 r., mianowany przez Augusta II Mocnego. Nie wszyscy zwierzchnicy z nominacji królewskiej rządzili całą społecznością, byli bowiem tacy, którym przyznano jedynie kompetencje regionalne. Tytuł królewski przyznawano aż do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej (ostatnim był Jakub Znamierowski, ziemianin z lidzkiego) - od tej pory króla wybierały sobie samodzielnie poszczególne grupy Cyganów.

M. G.-K.
Ilustracja: Obozowisko cygańskie na Saskiej Kępie pod Warszawą, rysunek Wojciecha Gersona z 1868 r., Wolna Licencja.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: