Piktowie
Piktowie lub inaczej Kaledończycy zwani byli przez Celtów irlandzkich Criuthni, zaś przez plemiona brytońskie Pritani (walijskie Prydyn) [Historia Irlandii, pod red. T.W. Moody, F.X. Martin, Poznań 1998, s. 48.]. Pierwsza wymieniona nazwa tego ludu pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego przymiotnika pictus i wiąże się ze zwyczajem albo malowania ciał przez wojowników (który to obyczaj zdążył zaniknąć u Celtów znajdujących się pod panowaniem rzymskim), albo ich tatuowania.
Tą drugą wersję wydają się potwierdzać relacje legatów papieża Adriana, którzy w 787 roku, w sprawozdaniu ze swej misji w Brytanii, opisują swemu zwierzchnikowi, że na przekór Bogu, który uczynił człowieka pięknym, miejscowi poganie "za diabelskim podszeptem dodali mu najbardziej odrażające szramy" [Za: J. Rhys, Celtic Britain, London 1996, s. 243 (J. Rhys użył zacytowanych fragmentów udowadniając, że nazwa Scotti jest pochodzącym z celtyckiego odpowiednikiem łacińskiej nazwy Pictus, a wywodzi się od nazwy czynności rzeźbienia, malowania, zob. dalej).].
Ci sami wysłannicy piszą później: "jeżeli ktoś ścierpiał dla miłości Bożej ból bycia farbowanym, na pewno zostanie mu to wynagrodzone" [Za: J. Rhys, op. cit., s. 243.] — wśród ludów nie stosujących tatuażu jako formy zdobienia ciała, widok wytatuowanego osobnika nie budzi raczej pozytywnych doznań natury estetycznej, w najgłębszym zaś odruchu współczucia każe uważać owego za męczennika. [Zupełnie odmienny pogląd co do pochodzenia nazwy, jak i wielu innych kwestii prezentuje Donald Mackenzie (D.A. Mackenzie, Ancient Man in Britain, London, 1996., s. 130-136).]
Zdaniem niektórych uczonych Piktowie nie byli ludem indoeuropejskim lecz stanowili aboryginalną rasę kontynentu europejskiego, której kolebką była Afryka Północna, Środkowa lub Wschodnia. Piktowie stanowiliby wtedy wspólną rasę łącznie z Iberami, Berberami, Baskami i Etruskami [Co do pochodzenia Etrusków, współcześnie rywalizują ze sobą dwie teorie: autochtoniczna, zakładająca, że lud ten żył w Italii od "bardzo dawna" i alochtoniczna. Ta ostatnia pozwala ich raczej wykluczyć z powyższego grona , wiele bowiem przemawia za tym, że przybyli oni z Azji Mniejszej około XIII wieku przed Chr. (zob. R. Bloch, Etruskowie, Warszawa 1995).]. Ci śniadzi, niewysocy, ciemnowłosi i ciemnoocy ludzie posługiwać się mieli językiem z rodziny hamickiej. Jest to jednak bardziej przypuszczenie niż udowodniony fakt. Nie ulega natomiast wątpliwości, że na początku pierwszego tysiąclecia przed Chr. osiedlili się w Brytanii zaś najpóźniej w II wieku przed Chr. — w Irlandii. Po przybyciu plemion celtyckich zostali zepchnięci na północne obszary obu wysp. Przez długi okres czasu zachowywali swój język i własną kulturę.
Inni badacze uważają ich z kolei za lud celtycki. Przemawia za tym podobieństwo ich kultury do kultury innych ludów celtyckich oraz zachowane świadectwa językowe. Jak podaje Nora Chadwick, wydaje się, że piktyjski zawierał sporo elementów galijskiego i archaicznego walijskiego. [N. Chadwick, The Celts, London 1991, s. 44.] Ci uczeni, którzy uważają Piktów za Celtów, twierdzą że język ich był archaicznym językiem celtyckim z silnymi naleciałościami mowy ludu zamieszkującego Europę w epoce brązu. Z kolei zwolennicy pierwszej teorii mają w kwestii w tej kwestii dokładnie odwrotne zdanie - twierdzą, że wspomniane powyżej elementy same są jedynie naleciałościami pochodzenia celtyckiego.
Jednakże zakłdając, że o nazwaniu jakiegoś ludu "Celtami" decyduje raczej nie "rasa" a jego przynależność do celtyckiego kręgu kulturowego i obecność przynajmniej pewnej mniejszości rdzennie celtyckiej, kwestią dyskusyjną jest tylko to, do jakiego stopnia Cruthni byli sceltyzowani oraz jak dawno to nastąpiło.
Kiedy pisarze rzymscy wspominają o Piktach po raz pierwszy, to jest w trzecim stuleciu po Chr., piszą o nich jako o najeźdźcach grabiących północne rubieże znajdującej się pod władzą Imperium Romanum Brytanii. Nie czynią przy tym rozróżnienia pomiędzy Piktami i zamieszkującymi na północ od Wału Hadriana plemionami celtyckimi. Zwolennicy pierwszej ze wspomnianych teorii dotyczących Piktów uzasadniają owo "niedopatrzenie" tym, że jedni najeźdźcy byli rzeczywiście wytatuowanymi Piktami a inni "Piktami", czyli wymalowanymi Celtami.
W związku z powtarzającymi się najazdami z północy cesarz Konstantyn I organizuje dwie kampanie przeciwko Piktom - w 296 i 306 roku po Chr. Po ostatecznym wycofaniu się legionów rzymskich z Brytanii w 407 roku kolejnym ważnym dla Piktów wydarzeniem było osiedlenie się Szkotów (Scotti), czyli gaelicko-języcznej ludności z Irlandii. Przybyli oni w pod koniec V wieku pod wodzą Fergusa mac Ercae. John Rhys stwierdza, że byli oni chrześcijanami, w przeciwieństwie do pogańskich tubylców [J. Rhys, op. cit., s. 157. Czasem podaje się IV wiek jako okres przybycia Szkotów, podobnie jak przyjmuje się, że chrystianizacja Szkocji rozpoczęła się na północy już w IV wieku a na południu - w V wieku.]. Ten sam autor [Ibidem, s. 241-242.] dowodzi, ze nazwa Scotti pochodzi od gaelickiego Cruthni i podobnie jak pictus, oznacza "wymalowanych ludzi", co sugerowałoby, że najeźdźcami byli nie Celtowie a sceltyzowani, irlandzcy Piktowie, wypierani przez plemiona celtyckie ze swych dotychczasowych siedzib. Ekspansja przybyszy z Irlandii zostaje powstrzymana przez piktyjskiego króla, Brudę Mac Maelchona około 560 roku.
W VII wieku Piktowie ulegli germańskim sąsiadom z południowego wschodu. Sasi stają się czwartą grupą etniczną, obok Piktów, Szkotów i pewnej liczby Celtów brytońsko-języcznych, jaka pojawia się na obszarze Szkocji. W latach 832-846 król Szkotów zamieszkujących wtedy obszar dzisiejszego Galloway, Kenneth MacAlpin, podporządkowuje sobie Piktów, kładąc kres ich królestwu.
