Od 1704 roku August II nie był uznawany za króla Rzeczypospolitej przez część szlachty, która zawiązała konfederację wielkopolską, przekształconą później w konfederację warszawską. 14 lutego konfederacja ogłosiła bezkrólewie, a 12 lipca zjazd elekcyjny pod przewodnictwem biskupa Stanisława Święcickiego wybrał wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego na nowego króla.

Odpowiedzią na te działania było zawiązanie przez zwolenników Sasa konfederacji sandomierskiej, a w konsekwencji wybuch wojny domowej, w której Leszczyńskiego wspierali Szwedzi, a August II współdziałał z wojskami rosyjskimi. Obie obce armie na terenie Rzeczypospolitej zachowywały się jak w kraju podbitym, dopuszczając się licznych zbrodni na miejscowej ludności.
Zwycięstwo armii szwedzkiej dowodzonej przez Karola Rehnskiölda w bitwie pod Wschową 13 lutego 1706 roku otworzyło przed Karolem XII możliwość bezpośredniego wkroczenia do Elektoratu Saksonii. 27 sierpnia król Szwecji po przejściu ze swoją armią przez cesarski Śląsk, co stanowiło pogwałcenie jego neutralności, wtargnął do Saksonii i opanował Drezno. Pełnomocnicy w rządzącej w Elektoracie w imieniu Augusta II Tajnej Radzie podjęli rokowania ze szwedzkimi dyplomatami Karolem Piperem i Olafem Hermelinem i 24 września na zamku w Altranstädt podpisali traktat pokojowy między  Saksonią i Szwecją.


Na mocy tego traktatu August II musiał zrzec się polskiej korony i uznać panowanie Stanisława Leszczyńskiego. Mógł zachować tytuł króla, ale bez określenia, o jakie królestwo chodzi. Umowa przewidywała zerwanie sojuszu między Wettynem a carem Piotrem I, zniesienie przywilejów dla katolików w Saksonii, wyrażenie zgody na zimowanie armii Karola XII na terenie Elektoratu i zapłacenie przez Saksonię ogromnej kontrybucji. Armaty, broń ręczna i amunicja z twierdz w Tykocinie i w Krakowie miały być przekazane armii Karola XII. Szwedzi domagali się też wydania im Jana Reinholda Patkula, szlachcica inflanckiego, który był przywódcą antyszwedzkiej opozycji, a od 1705 roku znajdował się w saskim więzieniu za podjęcie działań wymierzonych przeciwko Augustowi II i jego interesom.


Artykuł VIII traktatu mówił o wypuszczeniu na wolność królewiczów Jakuba i Konstantego Sobieskich, synów Jana III Sobieskiego, którzy w lutym 1704 roku zostali porwani przez ludzi Augusta II i uwięzieni w twierdzy Pleissenburg w Saksonii. Karol XII obawiał się, że Stanisław Leszczyński, zgodnie ze swoim wcześniejszym oświadczeniem, odda koronę Jakubowi i dlatego zwlekał z uwolnieniem królewiczów do deklaracji Jakuba, w której ten zrzekał się wszelkich pretensji do polskiego tronu. Synowie Sobieskiego zostali zwolnieni z więzienia dopiero 17 grudnia, przy czym musieli wydać oświadczenie o poniechaniu „odwetu i zemsty” wobec Wettyna.


29 października, czyli w miesiąc po zawarciu traktatu w Altranstädt, Rosjanie, Sasi i konfederaci sandomierscy stoczyli zwycięską bitwę pod Kaliszem nad wojskami polsko-szwedzkimi pod dowództwem generała Arvida Mardefelda oraz Józefa i Michała Potockich. Po stronie Augusta II walczyło 10 tysięcy polskich kawalerzystów dowodzonych przez Adama Mikołaja Sieniawskiego, Stanisława Mateusza Rzewuskiego i Adama Śmigielskiego. Starcie wojsk polskich walczących po obu stronach zadecydowało o wyniku tej bratobójczej bitwy.


W styczniu 1707 roku po przybyciu do Drezna August II przepraszał króla Szwecji za bitwę pod Kaliszem, tłumacząc się, że jakoby nic nie wiedział o zawartym pokoju. Natychmiast też ratyfikował traktat, a nawet zaprosił Karola XII na reprezentacyjne polowanie, które się odbyło pomimo nieobecności gościa.


Patkul został wydany Szwedom i 10 października 1707 roku stracony poprzez łamanie kołem w Kazimierzu Biskupim nieopodal Konina.


Armia szwedzka pozostała w Saksonii do lata 1707 roku. Kontrybucje saksońskie, które wpływały do kas szwedzkich, służyły do powiększania armii Karola XII, szykującej się do nowej wojny z Rosją.


W. Sz.


Ilustracja: August II Mocny i Karol XII na zamku w Altranstädt. Źródło: Wikimedia, domena publiczna.
O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: