Rozważania nad projektem miasta idealnego pojawiły się w związku z wzorcowym projektem Leonarda da Vinci, stworzonym pod wpływem obserwowanej w Mediolanie zarazy. Oprócz symetrycznej, opartej na prostych figurach geometrycznych topografii, szerokich ulic i jednego stylu architektonicznego, jego najbardziej charakterystyczną cechą była dwupoziomowość. Miasto na poziomie gruntu służyło zamożniejszym mieszkańcom do spacerów i rozrywek, pod ziemią zaś, dzięki sieci kanałów wodnych, magazynom i mieszkaniom niższej klasy społecznej, działało zaplecze gospodarcze i logistyczne. Miasto projektowane przez Leonarda nie powstało nigdy, pomysł jednak wykorzystany został przy budowie włoskiej Palmy Novy oraz polskiego Zamościa.

W 1580 r. kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski wystosował dokument lokujący zbudowane przez niego miasto. Już piętnaście lat później rozpoczęła swą działalność Akademia Zamojska - czwarta uczelnia wyższa na terenie Rzeczypospolitej. W pierwszej połowie XVII w. miasto rozwijało się w nadspodziewanie szybkim tempie i szybko stanęło przed typowym problemem miast idealnych: albo zachować symetrię, albo ulec logice praktyczności i rozwoju. Zwyciężyła pragmatyka. Od tego czasu aż do dziś rozkład miasta jest zbliżony do typu "klinowego" - poszczególne części, ułożone wzdłuż promieni miasta, przejmują jedną, specjalistyczną funkcję i typ zabudowy. Stare Miasto, ukształtowane według planu pierwotnego, jest odizolowane od reszty miasta terenami zielonymi.

Od początku Zamość był pomyślany jako twierdza. Umocnienia budowane były wraz z miastem jeszcze przez czterdzieści lat po jego lokacji. Twierdza zdała egzamin, wytrzymując oblężenia wojsk kozacko-tatarskich w trakcie powstania Chmielnickiego i szwedzkich w czasie Potopu. Status twierdzy Zamość utracił dopiero w 1866 r., gdy oblężenie Sewastopola ostatecznie ujawniło anachroniczność tego typu środków obrony. Od tego czasu miasto rozrastało się terytorialnie w przyspieszonym tempie.

TPPL

Fotografia: złoty medal z wizerunkiem założyciela miasta Jana Zamojskiego z roku 1598, Wikimedia Commons, domena publiczna.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: