Genezy powstania tej organizacji należy doszukiwać się w publicznym apelu wystosowanym przez Zofię Kossak-Szczucką. 11 sierpnia 1942 r., kilka tygodni po rozpoczęciu wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim, ukazał się w nakładzie 5 tys. egzemplarzy zredagowany przez pisarkę „Protest!”. Był to dokument wyrażający niezgodę polskich środowisk katolickich na eksterminację ludności żydowskiej, której dokonywali Niemcy na okupowanym terytorium II Rzeczpospolitej.

Jesienią 1942 r. powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, przekształcony 4 grudnia 1942 r. w Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. W skład struktury konspiracyjnej, która wkrótce przyjęła kryptonim „Żegota” wchodziły osoby reprezentujące różne nurty polityczne i światopoglądowe przedwojennej Polski. Przewodniczącym organizacji został Julian Grobelny (Polska Partia Socjalistyczna – Wolność Równość Niepodległość), zaś funkcję jego zastępców pełnili Tadeusz Rek (Stronnictwo Ludowe) oraz Leon Feiner (Bund).
„Żegota” była finansowana przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Środki na działalność przekazywało także polskie społeczeństwo, zarówno w kraju, jak i na emigracji. Dla usprawnienia funkcjonowania organizacji utworzono Biuro Wykonawcze, a następnie powołano do życia referaty: mieszkaniowy, terenowy, lekarski oraz dziecięcy.

Pomimo restrykcyjnego niemieckiego rozporządzenia o stosowaniu kary śmierci wobec osób pomagających Żydom, Rada udzieliła wsparcia materialnego około 4 tys. osób. Szukała miejsc schronienia dla uciekinierów z gett oraz zdobywała dla nich nowe dokumenty tożsamości. Z kolei dzięki wysiłkom Ireny Sendlerowej, stojącej na czele referatu dziecięcego, opieką udało się objąć blisko 2,5 tys. żydowskich dzieci cudem uratowanych z warszawskiego getta.

„Żegota” była jedyną w okupowanej przez III Rzeszę Europie instytucją państwową ratującą Żydów przed Holokaustem. Po wojnie organizacja została uhonorowana przez Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Paweł Cichocki

Ilustracja: Trzecia rocznica powstania w getcie warszawskim (kwiecień 1946 r.) - oficjalna akademia w Teatrze Polskim w Warszawie. Na scenie siedzą m.in. pozostali przy życiu działacze Rady Pomocy Żydom. Od prawej: Piotr Gajewski, Ferdynand Marek Arczyński, Władysław Bartoszewski, Adolf Berman, Tadeusz Rek. Źródło: domena publiczna.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: