Stanisław Brzóska przyszedł na świat w rodzinie Marcelego i Karoliny Enskajtów  w 1832 r., w Dokutowie na Podlasiu. Po ukończeniu gimnazjum w Siedlcach, rozpoczął studia w Kijowie, które szybko porzucił dla seminarium duchownego w Janowie. Święcenia przyjął w 1857 r. Pierwszą jego parafią był Sokołów (Podlaski), następnie Łuków. Tam też w 1861 r. wziął udział w demonstracjach patriotycznych, wygłosił również kazanie patriotyczne, po którym został wezwany do stawienia się u naczelnika wojennego w Łukowie. Za niestawienie się został skazany 11 stycznia 1862 r. na rok twierdzy w Zamościu, z której po trzech miesiącach, w wyniku złego stanu zdrowia, został zwolniony. Po powrocie do Łukowa natychmiast zaangażował się w pracę organizacyjną, został naczelnikiem powiatu łukowskiego. Z 22 na 23 stycznia 1863 r. wraz 350 osobowym oddziałem podjął próbę opanowania Łukowa, która jednakże się nie powiodła. W marcu 1863 r., w wyniku potyczki w Sosnowicy został ranny i opuścił oddział.

Po wyzdrowieniu, w czerwcu 1863 r. zebrał niedobitki swojego dawnego oddziału i dołączył się do partii Marcina Lelewela-Borelowskiego, która jednakże w tym samym miesiącu została rozbita. Brzósce udało się jednak zebrać cześć ludzi i jeszcze tego samego dnia połączyć się z oddziałem Karola Krysińskiego, w ramach którego walczył do jesieni 1863 r., kiedy to zachorował na tyfus. Po wyzdrowieniu sformował czterdziestoosobowy oddział konny i walczył z nim przez cały 1864 r., ukrywając się w niedostępnych kryjówkach, takich jak wysepka wśród błot jackich, w lasach łukowskich.

W październiku wykryto jego kryjówkę na wyspie; wtedy też został zmuszony do rozdzielenia oddziału na cztery części w celu wyjścia z gęstej obławy. W końcowym etapie swojej działalności, na początku 1865 r. ukrywał się po domach zaufanych ludzi; planowano jego wyjazd do Krakowa.

29 kwietnia w wyniku zdrady został aresztowany w Sypyłkach wraz adiutantem Franciszkiem Wilczyńskim. Próbowali się bronić, jednak wrogów było zbyt wielu – po tej ostatniej potyczce ksiądz otrzymał postrzał w nogę i cięcie szablą w rękę. Po osądzeniu w Warszawie został stracony wraz adiutantem w Sokołowie, miejscowości, w której rozpoczął swoją kapłańską i patriotyczną działalność.

Satysfakcja władz carskich z aresztowania dowódcy ostatniego aktywnie działającego oddziału powstańczego w Królestwie Polskim była ogromna, jego egzekucja w Sokołowie była tryumfem – pokazano miejscowej ludności, zgromadzonej tam w liczbie około dziesięciu tysięcy, że tym razem im się nie wymknął. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Za udział w oddziale księdza lub pomoc przeprowadzono śledztwo w sprawie około 100 osób, z których 60 skazano na śmierć, katorgę lub zesłanie.

Ł.D.

 

Ilustracja: Portret księdza Stanisława Brzóski, przed 1863 r., Wikipedia, Domena Publiczna.



O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: