Mianem wojny trzydziestoletniej określamy konflikt, jaki toczył się w latach 1618- 1648, a w którym było zaangażowana duża grupa europejskich krajów katolickich, jak i protestanckich. Do przyczyn wojny możemy zaliczyć:

Wyróżniamy cztery fazy tego konfliktu: czeski, duński, szwedzki, francuski.

1. Okres Czeski 1618 - 1623

"Defenestracją praską" nazywamy wystąpienie przedstawicieli stanów czeskich tzw. defensorów przeciwko namiestnikom Habsburskim. Było ono spowodowane prześladowaniami czeskich protestantów, co ci uznali za łamanie tzw. Listu majestatycznego cesarza Rudolfa II, który zezwalał protestantom na uprawianie ich praktyk. W wyniku kłótni w ratuszu w Pradze, defensorzy wyrzucili namiestników cesarskich Wilhelma Slavata i Jarosława Martinica wraz z ich sekretarzem za okno. Poszkodowani przeżyli, co strona katolicka uznała za cud.

Wydarzenia te spowodowały wybuch powstania antyhabsburskiego w Czechach, detronizacji cesarza Ferdynanda II, oraz powołanie na tron czeski elektora Palatynatu reńskiego Fryderyka V. Powstanie poparł książę siedmiogrodzki Gabor Bethlen, który wraz ze swoja armia oraz powstańcami oblegał w 1619 roku Wiedeń. Oblężenie to zostało przerwane przez odsiecz lisowczyków, przysłanych na pomoc przez króla Zygmunta III Wazę.

W roku 1620 armia cesarska wkroczyła do Czech. 8 listopada pod Białą Górą, rozgromiono armię Fryderyka V oraz jego sprzymierzeńców. Elektor, zwany odtąd "Królem zimowym", (dlatego, iż panował w Czechach tylko przez zimę) uciekł do Palatynatu, gdzie niedługo dotarły wojska cesarskie. Zajęto Heidelberg, a wódz wojsk cesarskich Johann von Tilly przesłał cenne elektorskie zbiory biblioteczne do Rzymu, gdzie papież Grzegorz XV włączył je do Biblioteki Watykańskiej jako tzw. Palatina. W tym samym czasie rozpoczęła się wojna pomiędzy Hiszpanią a Zjednoczonymi Prowincjami Holenderskimi.

2. Okres duński 1624 - 1629

Po klęsce Fryderyka V, patronat nad koalicją antycesarską, która zastąpiła rozwiązaną w 1621 roku Unię Protestancka, przejął Król Danii Chrystian V. W jej skład wchodziły Anglia, Francja, Niderlandy oraz Siedmiogród, Palatynat Reński i Dolna Saksonia. Armia Katolicka, dowodzona przez świetnych dowódców takich jak Johann Tilly i Alfred von Wallenstein, który był czeskim szlachcicem, w szybkiej ofensywie zajęły Dolną Saksonię (1626 r.), pokonały wojska Chrystiana i gen. protestanckiego Mansfelda w bitwie pod Dessau (1626 r.), zajęły Jutlandię i Holsztyn (1627 r.)

Mimo, iż Rzeczpospolita nie należała oficjalnie do koalicji katolickie, to popierała ją. Przykładem tego jest odsiecz lisowczyków pod Wiedniem. Kiedy Pomorze Gdańskie najechał Gustaw II Adolf król szwedzki, dowódca katolicki Wallenstein przysłał w 1629 r. hetmanowi Koniecpolskiemu 5 tys. jazdy i piechoty pod dowództwem hr. Arnima. Część tych oddziałów brało udział w sławnej bitwie pod Trzciną, gdzie Polacy zniszczyli trzon jazdy armii szwedzkiej, Gustaw II Adolf, ledwo uratował swoją maszerującą piechotę, sam mało, co nie dostając się do niewoli. Potem wojska cesarskie pomagały Polakom w odbijaniu twierdz na Pomorzu, dopóki nie podpisano rozejmu w Starym Targu (26.IX.1629), który oddawał Szwedom kilkanaście zamków na Pomorzu, oraz pewien procent z handlu gdańskiego. Rzeczpospolita dodatkowo oddała swoja flotę wojenną, zasłużoną w bitwie pod Oliwą (28.XI.1628), pod rozkazy Wallensteina, tworzącego w Meklemburgii flotę katolicką. Statki te, w końcu zostały zniszczone i nie wróciły do Rzeczpospolitej. Przez całą wojnę trzydziestoletnią w wojsku cesarskim walczyli lisowczycy, których sława, tak dobra jak i zła obiegła Europę, a Rembrandt uwiecznił jednego z nich (co prawda z twarzą swojego syna), na obrazie "Jeździec polski"

Po wielu klęskach, Król duński Chrystian V zaproponował Habsburgom pokój. Podpisano go w Lubece w maju 1629. Na jego mocy Dania w zamian za odzyskanie swoich terytoriów, zobowiązała się do nie mieszania się w sprawy Rzeszy.

3. Okres szwedzki 1630 - 1634

Po tych wydarzeniach do wojny postanowił przyłączyć się król szwedzki Gustaw II Adolf, który niedawno zakończył wojnę z Rzeczpospolitą. Wylądował on w lipcu 1630 roku na Pomorzu, zajmując Szczecin oraz wyspy Uznam i Wolin. Część protestantów przyłączyła się do niego, między innym miasto Magdeburg, który w odwecie było oblegane, zdobyte i ograbione przez armię katolicką pod dowództwem Tillego i Pappenheima. Pomocy materialnej Szwecji udzieliła też Francja, która wpłaciła Gustawowi Adolfowi milion liwrów, które starczyły na utrzymanie 30 tysięcy piechoty oraz 6 tysięcy jazdy. W zamian Szwecja obiecała poszanowanie katolików na terytorium Rzeszy.

17 września 1631 pod Breintenfeld wojska Szwedzkie pod osobistym dowództwem Gustawa Adolfa pokonały główne siły katolickie. Joachim von Tilly, kilkakrotnie ranny, musiał salwować się ucieczką. Sukces ten spowodował przyłączenie się do koalicji innych protestanckich księstw niemieckich, w tym Dolnej Saksonii i Brandenburgii. Głównodowodzącym tej armii został król szwedzki. Na skutek klęski pod Breitenfeld i śmierci Tillego (1632 r.), rozwiązano Unię Katolicką, a na czele katolickiej armii stanął przywrócony do łask Wallenstein.

16 listopada 1632 roku pod Lutzen w Saksonii odbyła się jedna z przełomowych bitew w historii tej wojny. Zginął w niej Gustaw Adolf, prowadzący osobiście szarże kawalerii, jednak mimo to armia Wallensteina poniosła klęskę. Po śmierci Gustawa II Adolfa tron Szwecji objęła jego małoletnia córka Krystyna, a regentem został kanclerz Oxenstierna, który objął dowództwo wojsk szwedzkich w Niemczech wespół ze starymi feldmarszałkami zmarłego króla. Wallenstainowi udało się wyprzeć Szwedów na północ.

Sytuację państw protestanckich uratowało bezpośrednie włączenie się Francji do wojny. Kardynał Richelieau, który wzmocnił potencjał państwa, skierował uderzenie swych wojsk przeciwko Habsburgom hiszpańskim. W roku 1634 zamordowano na rozkaz cesarza Albrechta von Wallensteina, którego posądzono o spisek z protestantami i chęć wywołania ponownego powstania w Czechach.

4. Okres francuski 1635 - 1648

Działania wojenne toczyły się ze zmiennym szczęściem. Na początku Francuzi zajęli Alzację i cześć Lotaryngii. W roku 1636 wojska cesarskie zagroziły Paryżowi. Od roku 1637 więcej zwycięstw odnieśli protestanci: w roku 1638 Szwedzi wkroczyli do Czech, w 1639 r. Holendrzy rozbili flotę hiszpańską, a w 1340 r. do wojny włączył się władca Siedmiogrodu- Rakoczy. W końcówce konfliktu, do katolików przyłączyła się Dania.

W wyniku zmęczenia wojną, w 1640 r. Cesarz Ferdynand II podjął decyzję o rozpoczęciu rozmów pokojowych. Podczas ich trwania, walki toczyły się nadal.

5. Pokój westfalski 1648

30 stycznia 1648 roku w Hadze zawarto układ pokojowy pomiędzy Holandią i Habsburgami hiszpańskimi. W jego wyniku Hiszpania oficjalnie uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.

24 października 1648 roku podpisano tzw. pokój westfalski. W jego skład wchodziły dwa traktaty pokojowe: w Munsterze pomiędzy Francją a cesarstwem, i w Osnabruck pomiędzy Szwecją a Rzeszą Niemiecką.

Artykuł pochodzi z serwisu Lechu.info - serdecznie zapraszam