Jedną z najważniejszych tajnych organizacji w dziejach przedpowstaniowego Królestwa Polskiego było Wolnomularstwo Narodowe. Założone 3 maja 1819 r., miało początkowo na celu "utrzymanie narodowości" i krzewienie postaw patriotycznych, choć stopniowo skierowało się ku idei odbudowy niepodległej Polski w granicach z 1772 r., ale pod berłem cesarza rosyjskiego, czemu sprzeciwiali się np. członkowie z Poznańskiego. Było to stowarzyszenie tajne, oparte na niezwykle popularnych wówczas wzorach masońskich, stąd m.in. nazwa oraz struktura: loże, na których czele stała kapituła. W gronie założycielskim, oprócz przywódcy, wieloletniego adepta masonerii majora Waleriana Łukasińskiego (1786-1868),  byli również Kazimierz Machnicki, Franciszek Kozakowski, Jakub Szreder i Tomasz Skrobecki.

W loży powstrzymywano się od akcentowania problemów społecznych, choć Szreder wraz ze skupionym wokół niego radykalniejszym skrzydłem sugerował rozpoczęcie ożywionej agitacji wśród chłopów i ludu warszawskiego, co jednak zostało odrzucone na skutek konserwatyzmu pozostałych członków. Ogółem Wolnomularstwo skupiało około dwustu stowarzyszonych, zgrupowanych w lożach w Warszawie, Kaliszu, Wilnie i Poznaniu. Przeważnie byli to oficerowie niższych stopni. Możliwość wybuchu powstania przewidywano jedynie w razie sprzyjającej sytuacji międzynarodowej, od czego zależał jego sukces. Wolnomularstwo zaprzestało swojej działalności w 1820 r. wskutek nieporozumień w gronie kierownictwa, co doprowadziło m.in. do secesji loży poznańskiej, która pod przewodnictwem Ignacego Prądzyńskiego przekształciła się w Związek Kosynierów. Następnie naciski ze strony Wielkiego Wschodu Polski (głównej organizacji masońskiej) przekonały niedługo później Łukasińskiego do zaprzestania dotychczasowej działalności i powołania do życia Towarzystwa Patriotycznego o już wyraźnie niepodległościowym charakterze, które zachowało swój tajny charakter, mimo delegalizacji stowarzyszeń tego rodzaju (w tym wolnomularstwa) 6 listopada 1821 r.  

M. G.-K.

Ilustracja: jeden z przywódców Wolnomularstwa Narodowego Walerian Łukasiński według Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego, Polona, CC-BY-NC.




O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.







POLECAMY TAKŻE: