Zamek Bolków. Historia, muzeum
Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1277 roku kiedy to książę legnicki Bolesław II Łysy zwany Rogatką stwierdza „...castro nostro...”. Jednak samo powstanie zamku gotyckiego wiąże się z panowaniem Bolka I. W tym okresie powstaje prawdopodobnie wieża dziobowa albo klinowa. Jest ona jedynym przykładem tego typu budowli w Polsce. Jej pierwowzorów należy szukać we Francji i Czechach gdzie pojawiają się w XIII wieku. Wysokość wieży wynosi dziś 25m. Pierwotne wejście do niej znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, dziś prowadzi do niego drewniany krużganek. W przyziemiu znajduje się tzw. loch głodowy, do którego można było dostać się jedynie z góry. Natomiast wejście na wyższe kondygnacje umożliwiają schody umieszczone wewnątrz grubego na 4,5m. muru.
Do zamku prowadził system bram. Zewnętrzna murowana połączona szyją bramną z drugą wewnętrzną, znajdującą się przy dzisiejszej cysternie. Dalsza gotycka rozbudowa przypada na okres panowania dwóch książąt Bernarda oraz Bolka II. Prowadzona najprawdopodobniej etapami, doprowadziła do połączenia istniejących skrzydeł zabudowy w jeden budynek mieszkalno-gospodarczy. Komunikacja odbywała się przy pomocy schodów i ganków zewnętrznych.
W tym też czasie następuje dalsza rozbudowa umocnień bram oraz murów zewnętrznych zamku gotyckiego. Z tego okresu zachowało się niewiele elementów wystroju architektonicznego. Są to portale na parterze, dwudzielne okno wychodzące na dziedziniec na wysokości trzeciej kondygnacji, czy też wewnątrz okienko w kształcie koniczyny.
Ostateczny kształt zamek uzyskuje w XVI wieku. Rozbudowę rozpoczęto w 1540 roku, a kierował nią znany architekt Jakub Parr. Powstaje wówczas nowy budynek mieszkalny zwany dziś Domem Niewiast, połączony nowo wzniesionym krużgankiem z istniejącymi zabudowaniami. Następuje również przebudowa dawnego budynku mieszkalnego nadająca mu renesansowy charakter. W tym czasie ma miejsce rozbudowa zewnętrznych linii fortyfikacji przystosowanych już do broni palnej. Powstają dziedzińce zewnętrzne wraz z systemem murów obronnych i bastei. W sumie w wyniku przebudowy zamek zajmował powierzchnię 7.600 m2 i należy go zaliczyć do największych. W swojej historii zamek bolkowski był wielokrotnie oblegany. W 1245 roku wojska czeskie pod dowództwem rycerzy z Czernej na próżno czterokrotnie szturmowały jego potężne mury. Nie został również zdobyty w czasie wojen husyckich przewalających się przez Śląsk.
Dopiero w 1463 roku zostaje wzięty szturmem przez króla czeskiego Jerzego z Podjebradu, który osadza na nim rycerza Jana z Czernej. Zasłynął on wkrótce z rozbojów i grabieży, co spowodowało, iż zamek został oblegany, a następnie zdobyty przez mieszczan wrocławskich i świdnickich w 1468 roku, a sam rycerz został powieszony. Po przebudowie wielokroć oblegany, w czasie wojny trzydziestoletniej zostaje zdobyty przez Szwedów w 1646 roku po uszczupleniu załogi do 40 knechtów.
Zamek wówczas znacznie ucierpiał. W 1703 roku zostaje zakupiony przez Cystersów z Krzeszowa. Po sekularyzacji zakonu w 1810 roku przechodzi na własność skarbu państwa. Opuszczony powoli staje się ruiną. W 1885 roku rada miasta zezwala na częściową rozbiórkę murów. Odbudowę zamku rozpoczęto w pierwszej połowie XX wieku. Przerwana wstrząsami dziejowymi została wznowiona w 1994 roku.
W 1995 roku na zamku powstaje stowarzyszenie pod nazwą Bractwo Rycerskie Zamku Bolków, stawiające sobie za zadanie wskrzeszenie dawnej jego świetności poprzez organizowanie Turnieji Rycerskich, występów teatrów, koncertów muzyki dawnej i tańca dawnego. Bractwo bolkowskie jest organizatorem turnieju rycerskiego, który jest jednym z największych, najbardziej prestiżowych w kraju. Odbywa się zawsze w ostatnią sobotę i niedzielę czerwca. Podobnych imprez w ciągu roku jest kilka, a każda z nich to próba stworzenia festiwalu kultury średniowiecznej.
Przebywający na bolkowskim zamku turysta często spotkać może rycerzy i giermków doskonalących swoje umiejętności w posługiwaniu się mieczami, toporami i innym średniowiecznym orężem. Nierzadkim widokiem są damy dworu tańczące na dziedzińcach zamkowych przy dźwiękach muzyki średniowiecznej. Stwarza to namiastkę ożywienia, daje poczucie życia zamku, w którym nadal tkwi klimat minionych lat i tamta atmosfera.
Muzeum w Bolkowie powstało na początku XX w. w odbudowanej renesansowej części zamku bolkowskiego z inicjatywy "Bolkowskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami". Gromadzone w ciągu dziesięcioleci zbiory w 1945 r. zajmowały trzy kondygnacje i liczyły wg przeprowadzonego wtenczas spisu z natury 7888 eksponatów muzealnych. Oczywiście o różnej wartości muzealnej jak i naukowej.
Po II wojnie światowej zamek wraz z muzeum został Oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu i jako Muzeum Śląskie funkcjonowało do 1977 r. kiedy to zostało przekazane Wojewodzie Jeleniogórskiemu i stało się oddziałem Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze.
W owym czasie na parterze mieściły się głównie stare ryciny przedstawiające Bolków oraz inne pamiątki związane z tym miastem.
Na I piętrze znajdowały się stare meble, tablice genealogiczne Piastów, XVIIw. portrety Bolka II Świdnickiego oraz jego małżonki Agnieszki, naczynia cynowe i miedziane, mapy śląska.
Ostatnie II piętro zajmował zbiór starej broni między innymi kolczugi, miecze, halabardy, hakownice, zbroje płytowe. Zbiory te powoli ubożały w wyniku czego w 1977 r. w trakcie przekazywania zamku znajdowało się tu 119 eksponatów z następujących działów:
Dział Historii Oręża 9 eksponatów
Dział Etnograficzny 7 eksponatów
Dział Malarstwa 2 eksponaty
Dział Rzeźby 3 eksponaty
Dział Rzemiosła Artystycznego 33 eksponaty
Dział Hist. Kul. Mat. 65 eksponatów
Będąc jednak wpisane do inwentarza Muzeum Narodowego we Wrocławiu zostały one wywiezione stąd na początku lat 80tych. Zostały jedynie dwie XVIw. armaty. Do 1994r. na parterze tzw. Domu Niewiast znajdowała się wystawa obrazująca historię zamku oraz miasta, natomiast na I piętrze wystawa XIXw. śląskich mebli ludowych. W następstwie rozpoczętych prac remontowych na zamku oraz modernizacji muzeum zaistniała konieczność zamknięcia części wystawienniczej.
W chwili obecnej trwają tu prace mające na celu przywrócenie chociażby część jego dawnej świętości i przygotowanie sal wystawowych do wymogów współczesnego muzealnictwa. Trwa również odtwarzanie zbiorów muzealnych poprzez zakupy i darowizny dokonywane przez przyjaciół zamku. Pomimo to zapewniam iż warto zatrzymać się w Bolkowie i choćby chwilę spędzić wśród tych starych bo liczących ponad 700 lat murów jednej z najpotężniejszych twierdz średniowiecznego Śląska jak i Polski.
Na początku 1995 r. z inicjatywy kierownictwa muzeum powstało Bractwo Rycerskie Zamku Bolków. Stowarzyszenie to jako główny cel postawiło przed sobą ożywienie tej średniowiecznej warowni, propagowanie historii śląska oraz przyciągnięcie i umożliwienie działania miłośnikom zamku i kultury średniowiecznej. Przy ich pomocy organizowane są Turnieje Rycerskie, które w krótkim czasie stały się wydarzeniem ogólnopolskim. Odbywają się również koncerty muzyki nie tylko dawnej czy też przedstawienia teatralne. W powstających warsztatach próbuje się odtwarzać stare rzemiosło (kowalstwo, garncarstwo, tkactwo).
Niebagatelna jest też rola dydaktyczno-wychowawcza Zamku, bowiem poprzez kultywowanie najlepszych tradycji rycerskich uczy się współczesną młodzież takich uniwersalnych wartości jak honor, odpowiedzialność, szacunek, tolerancja.
Na działalność w połączeniu z tradycyjną funkcją muzeum stwarza niepowtarzalną możliwość dotarcia do szerokiego odbiorcy i umożliwienie mu poprzez czynne poznawanie historii i tradycji, odkrywanie własnych korzeni, a zarazem zrozumienie starego powiedzenia iż "bez poznania przeszłości nie zbuduje się przyszłości".
foto: Kruk Rafal, www.skarby.pl
