Niektórzy nazwę Tęczyn wywodzą od imienia córki możnowładcy Tynka Starży. Wedle legendy przybył on na ten teren w IX w., założył Tyniec, a córce Tęczy zbudował obronną siedzibę, zwaną od jej imienia Tęczynem.
Obecnie wiadomo jednak, że w 1319 roku Nawoj z Morawicy, kasztelan krakowski, kazał wykarczować las Tenczyn, aby założyć wieś. Postawił wówczas prawdopodobnie drewniany gród z kamienną wieżą, zwaną dziś Nawojową. Ale dopiero jego syn, po śmierci Nawoja w 1331, Andrzej, wojewoda i stolnik krakowski, wzniósł murowany zamek i przyjął od niego nazwisko Tęczyński.
Pierwszy zapis świadczący o istnieniu zamku pochodzi z l. 1400-05, kiedy wspominany jest w dokumentach burgrabia z Tęczyna. W 1402 bezpośrednio mówi się o zamku w rozporządzeniu majątkowym Jana z Tęczyna, a w 1404 poświadczona jest kaplica zamkowa. Mimo tego niektórzy historycy uważają, że budowa tego zamku mogła trwać nawet do czwartej ćwierci XIV w.
Nazywano go nawet drugim Wawelem, a o jego wielkości świadczą wydarzenia jakie miały miejsce na tym zamku. To tu prowadzono poufne rozmowy, które doprowadziły do zawarcia małżeństwa królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły. Wielokrotnie na zamku gościli Mikołaj Rej czy Jan Kochanowski.
Około połowy XV w. od południa dobudowano kaplicę zamkową.
W 1570 Jan Tęczyński rozbudował zamek w okazałą, renesansową siedzibę. Dojazd do zamku był możliwy jedynie od strony północnej. Obecnie z tej strony znajdują się ruiny umocnień z XVI i XVII w. Wjazd na teren podzamcza prowadził wówczas przez cylindryczną piętrową basteję o średnicy 15 metrów, a następnie długą na 60 metrów i szeroką na 6 metrów zasklepioną sień przejazdową, składającą się z 5 segmentów. Było w niej wiele otworów strzelniczych. Pierwotną gotycką wieżę bramną, zwaną Nawojową, wielokrotnie przebudowywano.
W XV lub XVI w. wzmocniono ją przedbramiem. Do wieży przylegała kaplica zamkowa i nieistniejąca już dziś budowla.

Od strony południowej znajdował się dziedziniec , wokół którego rozmieszczone były pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne. Na środku dziedzińca mieści się kuta w skale (dzisiaj zasypana) studnia . W trakcie przebudowy około 1570 roku wzdłuż wewnętrznych skrzydeł mieszkalnych wzniesiono arkadowe krużganki. Bastejowe fortyfikacje , którymi wzmocniono twierdzę od strony południowej i wschodniej ok. 1610 r., były wielokondygnacyjne. Wyposażono je w liczne strzelnice dla dział i broni ręcznej. W trakcie piętnasto- i szesnastowiecznych prac budowlanych mury obwodowe założenia gotyckiego zostały włączone w obręb pomieszczeń reprezentacyjnych, mieszkalnych oraz usługowych znajdujących się na poziomie parteru.
Dojście do pomieszczeń pańskich, okolonych w XVI w. krużgankami, prowadziło przez ciasne przejścia w grubościach murów pierwszej kondygnacji wieży bramnej. Schody, którymi dzisiaj dochodzimy do dawnych pomieszczeń reprezentacyjnych, wzdłuż zewnętrznej ściany kaplicy zamkowej zostały zbudowane na początku XX w., w trakcie częściowej konserwacji obiektu.
Południowo-zachodnia basteja nosi nazwę "Grunwaldzka". Nazwa ta powstała dla upamiętnienia faktu przetrzymywania w zamku znaczniejszych jeńców krzyżackich po bitwie pod Grunwaldem. W połowie XVII w. Tęczyn był zamkiem dobrze ufortyfikowanym. Atakujący go w 1656 r. Szwedzi mieli trudne zadanie. Mimo danej wcześniej obietnicy wolności najeźdźcy wymordowali część kapitulujących w końcu obrońców.
Kolejni właściciele Tęczyna (ostatni z rodu Tęczyńskich - Jan - zmarł w 1638 r.) to: Opalińscy, Lubomirscy, Sieniawscy i Czartoryscy, którzy częściowo odbudowali zamek. Nie odzyskał on jednak minionej świetności. W 1768 r. wskutek uderzenia pioruna spłonęło zadaszenie wież i budynków. Zamek opustoszał stopniowo zamieniając się w ruinę.
W 1782 r. z kaplicy zamkowej do krypty kościoła w Tenczynku przeniesiono szczątki ostatniego z rodu Tęczyńskich-Toporczyków, Jana. W 1787 r. ruinę zwiedzał Stanisław August Poniatowski.
Do czasów II wojny światowej właścicielami ruiny byli Potoccy, do których należały pobliskie Krzeszowice z pałacem.

Obecnie w bryle ruiny wyszczególnić można pokaźne fragmenty trzech okrągłych baszt: Dorotki (od pn.), Izabeli (środkowa), więzienna turma (od pd.-wsch. , już poza obrębem zabudowań mieszkalnych). Między wieżami Dorotki i Izabeli ciągnie się stosunkowo najlepiej zachowane skrzydło wsch. Ze skrzydła pd. w dobrym stanie pozostała Wieża Nawojowa, stanowiąca pozostałość pierwszego zamku z pocz. XIV w. Dobrze zachowały się też obwodowe mury obronne z bastionami: Grunwaldzkim (wspominany wcześniej), Tęczyńskim (od pd.) oraz również wspomnianym barbakanem z bramą wjazdową. Od pd. i zach. strony do zamku przylega obszerne przedzamcze. Od strony wsi Rudno widać pokaźnych rozmiarów suchą fosę, która powstała przy wykorzystaniu naturalnej rzeźby terenu. Od tej strony również rozciąga się najpiękniejsza panorama całego założenia zamkowego.

Ruinami zamku opiekuje się Bractwo Orlich Gniazd, które od 1999 organizuje turnieje, pokazy walk i tańców średniowiecznych. Można również wynająć przewodnika, który oprowadzi po ruinach zamku. Firmy mogą zamówić pokaz rycerski, grę terenową, piknik czy widowisko średniowieczne.
Zamówienia: Leśny Dwór , Sylwia Żabińska, ul. Akacjowa 3/12, 31-466 Kraków, tel. 0501 43 46 44.

Krążące legendy mówią, że ukrytych pod kaplicą skarbów strzegą diabły zamienione w psy. Kosztowności można było wykraść tylko w Boże Narodzenie i Wielkanoc. Kto jednak podczas próby zdobycia skarbu ujrzałby rycerza, miał nie wrócić. Pewnego razu w noc świętojańską jakaś kobieta z dzieckiem szukała skarbów wokół zamku. Gdy jedna z grot się otwarła, zobaczyła je. Położyła dziecko, by zbierać świecidełka. Uradowana, wychodząc z groty, zapomniała o maleństwie. Przez rok je szukała, a kiedy odnalazła, już nie żyło.

 

GALERIA ZAMKU TENCZYN

źródło: Jura.art.pl

zdjęcia: Poszukiwania.pl